تأثیر مشکلات مالی خانواده بر نگرانی و استرس کودک
قراره چی بدونیم؟
- دلایل نگرانی کودک از مسائل مالی
- نشانه‌هایی از نگرانی کودک
- راهکارهای آرام سازی کودک
کودکان به شکل‌های مختلفی ممکنه نگران مسائل مالی خانواده بشن. خیلی وقت‌ها، این نگرانی‌ها از حرف‌ها یا رفتارهای والدین و فضای کلی خونه نشأت می‌گیره. این نگرانی‌ها می‌تونن خودشون رو به صورت اضطراب، احساس تفاوت با هم‌سن‌وسال‌ها یا حتی علائم فیزیکی مثل دل‌درد یا مشکل در خواب نشون بدن. بعضی بچه‌ها ممکنه احساس گناه یا ناتوانی در کمک کردن به والدینشون داشته باشن و این موضوع اعتمادبه‌نفس و احساس ارزشمندی‌شون رو تحت تأثیر قرار بده.
نگاهی دقیق‌تر به دلایل نگرانی کودک از مسائل مالی:
روان‌شناسان می‌گن کودکانی که در خانواده‌هایی با درآمد پایین یا بدهی‌های سنگین بزرگ می‌شن، بیشتر در معرض مشکلات سلامت روان قرار دارن؛ مسائلی که می‌تونه پیامدهای بلندمدتی براشون داشته باشه. بچه‌ها در این شرایط معمولاً احساس اضطراب و استرس دارن، از این که نمی‌تونن کمکی بکنن احساس گناه می‌کنن و به خاطر نداشتن چیزهایی که هم‌سن‌وسال‌هاشون دارن، خجالت می‌کشن.
پژوهش‌های «گرنت» و دیگر محققان نشون می‌ده که فشار مالی از این جهت هم برای بچه‌ها سنگینه که روی والدینشون هم تأثیر می‌ذاره؛ چون پدر و مادرها در این شرایط خودشون هم معمولاً با اضطراب، افسردگی یا استرس شدید دست‌وپنجه نرم می‌کنن. از طرفی، مشکلات مالی خیلی وقت‌ها باعث دعوا و تنش بین والدین می‌شه که ثابت شده برای بچه‌ها آسیب‌زاست.
اما خبر خوب اینه که راهکارهایی هم وجود داره که پشتوانه‌ی علمی دارن و می‌تونن کمک‌کننده باشن. صحبت کردن با بچه‌ها درباره‌ی مسائل مالی به اون‌ها فرصت می‌ده سؤال بپرسن، احساساتشون رو بگن و حتی در پیدا کردن راه‌حل‌ها شریک باشن. همچنین حمایت اجتماعی، یعنی کمک گرفتن از خانواده و دوستان در کارهای روزمره یا نیازهای عاطفی، یکی دیگه از ابزارهای قدرتمنده که هم به بزرگ‌ترها و هم به بچه‌ها کمک می‌کنه تا از یک دوره سخت عبور کنن.
دلایل نگرانی کودک از مسائل مالی
شنیدن بحث‌ها و صحبت‌ها درباره پول:
کودکان خیلی دقیق و باهوشن. حتی اگه مستقیماً در بحث‌ها دخیل نباشن، ممکنه صحبت‌ها یا بحث‌های مربوط به پول رو بشنون و از همون‌ها برداشت کنن که اوضاع خوب نیست.
نداشتن چیزهایی که دوستانشون دارن:
وقتی کودک نتونه در فعالیت‌هایی شرکت کنه یا وسایلی داشته باشه که دوستاش دارن، ممکنه احساس شرمندگی یا طردشدگی بکنه.
دیدن استرس والدین:
کودکان به‌راحتی متوجه اضطراب و نگرانی والدین می‌شن. وقتی پدر یا مادر نگران مسائل مالی باشن، این حس به کودک هم منتقل می‌شه و باعث دلشوره و نگرانی در اون‌ها می‌شه.
تغییرات در سبک زندگی:
کم شدن تفریحات، کمتر شدن پول توجیبی یا خرید نکردن مثل قبل، همه این‌ها برای بچه‌ها نشونه‌هایی هستن که می‌فهمن یه چیزی درست نیست.
ندونستن دلیل تغییرات:
اگه کودک ندونه چرا بعضی چیزهایی که قبلاً داشته یا تجربه می‌کرده الان از بین رفته، ممکنه دچار ترس یا سردرگمی بشه.
احساس سرزنش یا مسئول بودن:
برخی از کودکان ممکنه احساس کنن که خودشون باعث این مشکلات مالی هستن، به‌ویژه اگه حرف‌هایی بشنون که به‌طور غیرمستقیم این حس رو بهشون بده. این احساس، بار روانی سنگینی برای یه کودک محسوب می‌شه.
نشونه‌هایی که بچه‌ها باهاش نگرانی رو نشون می‌دن:
اضطراب و دل‌واپسی:
کودک ممکنه دچار اضطراب بشه، خودش رو کنار بکشه یا در خوابیدن مشکل پیدا کنه.
علائم جسمی:
بعضی بچه‌ها ممکنه دچار دردهایی مثل دل‌درد، سردرد یا تغییر در اشتها بشن.
ناراحتی‌های عاطفی:
ممکنه کودک بیشتر از قبل بداخلاق، عصبانی یا غمگین بشه.
انزوای اجتماعی:
اگه حس کنه توان مالی شرکت در فعالیت‌ها رو نداره، ممکنه از موقعیت‌های اجتماعی یا بازی با دیگران کناره‌گیری کنه.
تغییر در رفتار:
برخی کودکان ممکنه بیشتر از قبل وابسته، لجباز یا پر توقع بشن.
چگونه به اضطراب کودک کمک کنیم؟
شروع کردن یه گفت‌وگو می‌تونه خیلی کمک‌کننده باشه:
- باعث می‌شه بین تو و فرزندت اعتماد شکل بگیره
- به بچه‌ها تصویر واضح‌تری از شرایط می‌ده تا نگران چیزهایی که تو ذهنشون ساختن نشن
- بهت این فرصت رو می‌ده که از احساسات بچه‌ات باخبر بشی
از بچه‌ها درباره احساساتشون بپرس
وقتی کودک متوجه فشار مالی توی خانواده می‌شه، ممکنه نگران تهیه وسایل مورد نیازش باشه، بابت خواسته‌هاش احساس گناه کنه یا فکر کنه خودش مقصر مشکلاته. بچه‌های کوچک‌تر ممکنه این نگرانی رو با نشونه‌هایی مثل دل‌درد یا بی‌خوابی نشون بدن. علائم دیگه هم می‌تونه شامل اضطراب، عصبانیت یا رفتارهای لجبازانه باشه.
والدین نقش خیلی مهمی در آموزش بیان احساسات به کودک دارن. اگه متوجه تغییر فیزیکی، احساسی یا رفتاری در فرزندت شدی، ازش بپرس که چه حسی داره. بعد با دقت گوش کن و اجازه بده بدون قضاوت حرف بزنه. می‌تونی با گفتن جمله‌هایی مثل «اشکالی نداره اگه ناراحتی» یا «می‌فهمم که ترسیدی» بهش نشون بدی که همه احساسات قابل قبولن.
مشکل رو توضیح بده و برنامه‌تون رو باهاش درمیون بذار
پژوهش‌ها درباره استرس کودکان نشون می‌ده که اگه شرایط با لحنی مثبت و همراه با راه‌حل بیان بشه، بچه‌ها راحت‌تر باهاش کنار میان. مثلاً می‌تونی این‌طور شروع کنی:
«الان به اندازه‌ای که دوست داشتیم پول نداریم، ولی یه برنامه داریم که کمکمون می‌کنه.»
ترس و احساس گناه کودک رو برطرف کن
از جمله‌هایی استفاده کن که به کودک اطمینان می‌ده، مثل:
«این موضوع تقصیر تو نیست. ما می‌تونیم چیزهایی که لازم داری رو برات تهیه کنیم، پس لازم نیست نگران اون قسمت باشی.»
از گفتن جمله‌هایی مثل «پولشو نداریم» پرهیز کن
جمله‌هایی که استرس یا کمبود رو مستقیم منتقل می‌کنن بهتره گفته نشن. به‌جاش می‌تونی روی بودجه‌بندی و صرفه‌جویی تأکید کنی، مثلاً:
«به نظرم این خرید شاید انتخاب خوبی نباشه چون می‌خوایم برای چیز دیگه‌ای پس‌انداز کنیم.»
خانم رز، یکی از روان‌شناسان، می‌گه:
«به‌جای تمرکز روی استرس ناشی از نداشتن پول کافی، بهتره اهمیت مدیریت خرج و صرفه‌جویی رو به کودک نشون بدیم.»
بازتعریف مسئله
در مورد بیشتر موقعیت‌های پراسترس، روان‌شناس‌ها پیشنهاد می‌دن به جای نادیده گرفتن مشکل، راه‌حل‌های فعال و درگیرکننده استفاده بشه. وقتی شرایط مالی سخت می‌شه، می‌تونی بچه رو هم در برنامه‌ریزی‌های مالی خانواده دخیل کنی. مثلاً می‌تونین با هم تصمیم بگیرین پول‌ها صرف چی بشه یا برای چی پس‌انداز کنین. این مشارکت، به کودک حس مفید بودن و کنترل می‌ده.
از طرف دیگه، وقتی مشکلی مثل سختی‌های مالی از کنترل کودک خارجه، بهتره که کمک کنیم تا ذهنش رو از این نگرانی‌ها دور کنه؛ اینو «گرنت» می‌گه. این کار می‌تونه شامل وقت گذروندن تو طبیعت، بازی با حیوان خانگی، گرفتن یه دوش آب گرم یا خوردن غذای موردعلاقه‌ش باشه—چیزهایی که حال کودک رو بهتر می‌کنن، حتی برای مدت کوتاه.
اگه فرزندت حرف‌هایی از ناامیدی یا افکار منفی زد—مثل «هیچی مثل قبل نمی‌شه» یا «دیگه هیچ‌وقت خوشحال نمی‌شیم»—می‌تونی از یه تکنیک روان‌شناختی به اسم «بازسازی شناختی» استفاده کنی. این روش کمک می‌کنه کودک بتونه شرایط رو از زاویه‌ای امیدوارانه‌تر ببینه. مثلاً می‌تونی بگی:
«زندگی بالا و پایین داره، الان یه دوره سخته؛ ولی ما با هم می‌تونیم ازش عبور کنیم و قوی‌تر بشیم.»
حرف آخر
بودن در شرایط اقتصادی بد، برای بزرگسالان نیز سخت و دشواره. وقتی شما والد باشین رو به رو شدن با این شرایط در مقابل بچه‌هاتون سخت تره. اما با گفت و گو، حرف زدن درمورد شرایط و همچنین دلگرمی دادن به کودک درمورد شرایطی که گذر خواهد کرد، شرایط روحی و روانی رو برای خانواده آسان تر و قابل هضم تر می‌کنه. این نکته رو در نظر داشته باشین هر مشکلی که پیش بیاد، موقتیه. پس نیاز نیست همیشه در این مورد نگران باشین.