اثرات تکنولوژی بر مغز نوجوانان

نکات مهم:

• تاثیر تکنولوژی بر مغز نوجوان ها چیه؟
• عملکرد مغز نوجوان ها
• ارتباط تکنولوژی و کیفیت خواب نوجوان‌ها
• تاثیر تکنولوژی بر حافظه نوجوان ها
• راه حل برای کمتر شدن اثرات منفی بر نوجوان‌ها

 

اثرات تکنولوژی بر مغز نوجوانان،از تغییرات پنهان تا تأثیرات بلندمدت

تکنولوژی اومده و به بخشی از زندگیمون تبدیل شده.زندگی امروز نوجوان‌ها هم با گوشی، تبلت، لپ‌تاپ و اینترنت عجین شده. مدرسه‌ی آنلاین، چت‌ با دوست‌ها، بازی، تماشای ویدیو و حتی مطالعه، همگی از پشتِ صفحه‌ها انجام می‌شن. اما باید به این مساله توجه کنیم که:این همه ارتباط با تکنولوژی، داره چه بلایی سر مغز نوجوان‌ها میاره؟
جوابش ساده نیست، چون همه‌چی بستگی به شدت، مدت و نحوه‌ی استفاده داره. ولی دانشمندا سال‌هاست دارن تحقیق می‌کنن تا بفهمن اثرات طولانی‌مدت این سبک زندگی جدید روی ذهن نوجوان‌ها چیه. اینجا با هم مرور می‌کنیم که استفاده‌ی زیاد از تکنولوژی چه تأثیری روی بخش‌های مختلف مغز و زندگی روانی نوجوان‌ها می‌ذاره، و چطور می‌تونیم تعادل برقرار کنیم.

۱. مغز نوجوان در حال رشدِ جدیه

قبل از اینکه بریم سراغ اثرات تکنولوژی، باید بدونیم که مغز نوجوان‌ها هنوز کامل نیست. بخش جلویی مغز (لوب فرونتال) که مسئول تصمیم‌گیری، کنترل احساسات، برنامه‌ریزی و قضاوت منطقیه، تازه در حال شکل‌گیریه و تا سن ۲۵ سالگی کامل نمی‌شه.

حالا تصور کن مغزی که هنوز زیرساخت‌های اصلیش ساخته نشده، هر روز ساعت‌ها درگیر نور صفحه، صداهای تند، بازی‌های پرتحرک، و شبکه‌های اجتماعی بشه. معلومه که بی‌تأثیر نمی‌مونه.

۲. تمرکز: قربانی اول تکنولوژی

یکی از اولین چیزهایی که تحت تأثیر استفاده زیاد از تکنولوژی قرار می‌گیره، تمرکز و توجه پیوسته‌ست.

وقتی مغز عادت می‌کنه هر چند ثانیه یه تحریک جدید بگیره یه نوتیفیکیشن، یه ویدیو کوتاه، یه صحنه‌ی سریع در بازی دیگه حوصله‌ی موندن روی یک کار ثابت رو نداره.

نتیجه: نوجوان ممکنه نتونه بیشتر از چند دقیقه روی درس یا کتاب تمرکز کنه.

مغز یاد می‌گیره سریع پاداش بگیره، نه از طریق تلاش، بلکه با «سوایپ کردن» یا «کلیک کردن».

۳. خواب نوجوان؛ به هم‌ریخته و بی‌کیفیت

یکی از اثرات ثابت‌شده‌ی استفاده زیاد از موبایل و تبلت، اختلال در خوابه. نور آبی صفحه‌نمایش جلوی ترشح ملاتونین (هورمون خواب) رو می‌گیره.

اگه نوجوانت قبل خواب گوشی دستشه، مغزش دیرتر خاموش می‌شه، خوابش سبک‌تره و صبح خسته‌تر بیدار می‌شه. کم‌خوابی، مستقیماً روی حافظه، خلق‌و‌خو، یادگیری و تمرکز اثر داره.

این یعنی یه چرخه‌ی معیوب: خستگی > بی‌حوصلگی > پناه بردن به گوشی > بدتر شدن خواب.

۴. رشد حافظه‌ی سطحی، افت یادگیری عمیق

وقتی بچه‌ها عادت کنن هر سوالی رو فقط با یه سرچ جواب بدن، مغز دیگه سراغ یادگیری عمیق نمی‌ره.

• ذهن دنبال جواب‌های سریع و آماده می‌گرده
• مهارت تحلیل، تفکر انتقادی و حل مسئله ضعیف می‌شه
• مطالب توی حافظه‌ ی کوتاه‌مدت باقی می‌مونن، نه بلندمدت

در نتیجه، یادگیری‌شون سطحی می‌شه و وقتی نیاز به درک عمیق‌تر دارن، دچار سردرگمی می‌شن.

۵. افزایش اضطراب و بی‌قراری روانی

نوجوانی سنیه که فرد هنوز هویت کامل خودش رو نشناخته. وقتی دائم توی شبکه‌های اجتماعی حضور داشته باشه، خودشو با تصاویر فیلترشده‌ی دیگران مقایسه می‌کنه:

• «چرا من اینقدر جذاب یا خوشحال نیستم؟»
• «چرا همه مهمونی‌ان و من نه؟»
• «نکنه عقب موندم؟»

همین مقایسه‌های بی‌وقفه می‌تونه منجر به اضطراب اجتماعی، کاهش عزت نفس، و ترس از دست دادن (FOMO) بشه.

۶. شکل‌گیری اعتیاد رفتاری

برخلاف مواد مخدر، اعتیاد به تکنولوژی نامرئی‌تر و پیچیده‌تره. ولی مغز نوجوان وقتی بارها با فعالیت‌های آنلاین (بازی، ویدیو، لایک گرفتن) دوپامین دریافت می‌کنه، به همون میزان وابسته می‌شه. ترک کردن گوشی یا وای‌فای می‌تونه باعث علائمی مثل بی‌حوصلگی، تحریک‌پذیری، اضطراب و حتی پرخاشگری بشه.

۷. تضعیف روابط انسانی و مهارت‌های اجتماعی

وقتی بیشتر تعامل‌ها مجازی باشه، نوجوان ممکنه از ارتباط چهره‌به‌چهره فرار کنه. چون:

    •    بلد نیست مکالمه‌ی عمیق کنه

    •    نمی‌تونه زبان بدن بخونه

    •    از تماس چشمی خجالت می‌کشه

    •    نمی‌دونه چطور در لحظه احساسش رو بگه

و اینا تو بلندمدت، به انزوا یا وابستگی بیشتر به فضای مجازی ختم می‌شن.

۸. تغییر در مسیرهای عصبی مغز

مطالعات نشون دادن استفاده‌ی زیاد از تکنولوژی می‌تونه ساختار مغز نوجوان رو تغییر بده. مثلاً:

    •    افزایش ماده خاکستری در نواحی مربوط به پاسخ‌های آنی

    •    کاهش ارتباط بین بخش‌هایی از مغز که مسئول خودکنترلی، نظم رفتاری و همدلی هستن

    •    افزایش تحریک‌پذیری و کاهش تحمل Frustration (تحمل نرسیدن به خواسته)

چکار باید کرد؟

ممنوع کردن گوشی و اینترنت، بیشتر باعث درگیری و پنهان‌کاری می‌شه. به‌جاش، چند تا کار مهم‌تر هست:

۱. محدودیت‌های منطقی و شفاف

ساعت خاص برای بازی و گوشی مشخص کن. قانون بذار که مثلا یک ساعت قبل خواب، صفحه‌نمایش تعطیل باشه.

۲. مشارکت در فعالیت‌های آنلاین

گاهی با نوجوانت بازی کن، ویدیو ببین یا باهاش درباره‌ی چیزایی که تو شبکه‌های اجتماعی می‌بینه، حرف بزن. اینطوری هم نزدیک‌تر می‌شی، هم جهت می‌دی.

۳. جایگزین‌های جذاب فراهم کن

ورزش، کاردستی، گردش، معاشرت با دوستان واقعی…

هرچیزی که بهش لذت بده، ولی با مغزش مهربون‌تر باشه.

۴. گفت‌و‌گو درباره‌ی تأثیرات

با زبان قضاوت‌گر صحبت نکن. اجازه بده خودش هم بفهمه چه چیزهایی از تکنولوژی خوبه و کجاها باید حواسش باشه.
 

جمع‌بندی

تکنولوژی نه خوبه نه بد؛ بستگی داره چطور ازش استفاده کنیم. در سن نوجوانی که مغز هنوز در حال ساختنه، استفاده‌ی بی‌رویه از صفحه‌نمایش‌ها می‌تونه تأثیرات عمیق، بلندمدت و گاهی برگشت‌ناپذیر بذاره روی تمرکز، خواب، اضطراب، مهارت‌های اجتماعی و حتی ساختار مغز. ولی با آموزش، همراهی و ایجاد تعادل، می‌شه هم از مزایای تکنولوژی استفاده کرد، هم مغز بچه‌ها رو در امان نگه داشت.

 

منبع :

Social media’s effects on the teen brain