هم‌زبان کودکان

هم‌زبان کودکان

در تعریفی ساده، زبان مجموعه‌ای از نشانه‌های قراردادی‌ است که برای انتقال پیام استفاده می‌شود. این مجموعه شامل سه ضلع انتقال دهنده، گیرنده و متن زبانی می‌باشد. استفاده از زبان برای انتقال مفاهیم، چنان بخشی از زندگی هرکس را تشکیل می‌دهد که مانند نفس کشیدن هوا، با آنکه بدون آن زندگی ناممکن است، اما کمتر وجود و ویژگی‌هایش مورد توجه روزانه واقع می‌شود.

بحث این نوشتار اما جایی است که ضلع گیرنده‌ی این مجموعه، کودکان‌اند. کودکان، با توجه به دنیای حساس و لطیف خود و اهمیت مسیر رشد و تربیت‌شان، ابزارهای منحصربه‌فردی را جهت برقراری ارتباط نیاز دارند.

همه‌ی ما، بارها این بیت زیبا را از مولوی شنیده‌ایم که می‌گوید: “چونک با کودک سر و کارت فتاد / هم زبان کودکان باید گشاد” و خلاصه‌ی سخن نیز، نکته‌ی نغز این بیت می‌باشد.

زبان ارتباط با کودک، باید دنیایی رنگارنگ باشد مناسب طبع او؛ گاه این زبان نمود بازی‌کردن دارد و گاه نقاشی‌کشیدن، و گاه در جامه‌ی سخن گفتن با او (زبان گفتاری) ظاهر می‌شود. در این مقاله، مشخصا زبان گفتاری مناسب کودکان، و نکاتی که رعایتشان مهم است، مورد بررسی قرار می‌گیرد و به این سوال پاسخ داده خواهد شد که: چگونه با کودکان صحبت کنیم؟

اسمش را صدا بزنید
صدا کردن نام کودک، توجه او را به حرف‌های شما و مکالمه‌ی بینتان بیشتر جلب می‌کند؛ به خصوص در کودکان خردسال که اغلب تمرکز کوتاه‌مدتی دارند؛ بنابراین برای جلب توجه باید مدام نامش را صدا کنید.

 به او گوش دهید
کودکان دوست دارند برایشان ارزش قائل شوید. به کودکتان نشان بدهید که همه‌ی توجه و دقت شما به شنیدن حرف‌های اوست. روزنامه خواندن، تلوزیون تماشا‌کردن و کار کردن هنگام صحبت‌کردن با او، حواس‌تان را پرت می‌کند و برای کودک نیز خوشایند نیست.

از جملات مثبت استفاده کنید
هرگز از واژه هایی که باعث ایجاد حس گناه و یا آزردگی در کودک می شود، استفاده نکنید. کودکان از همان ابتدا حس همدردی کامل ندارند و بسیاری از چیزها را نمی‌توانند درک کنند. نباید برای اشتباهاتی که انجام می‌دهند بیش از حد آنها را مواخذه و سرزنش کرد.
جملات و واژه‌های مثبت، به کودک اعتماد به نفس و احساس شادی و خوشبختی داده، رفتارش را بهتر و تلاش او را برای رسیدن به موفقیت بیشتر می‌کنند.

به چشم‌هایش نگاه کنید
چشم، دریچه‌ی دل است و مکالمه در هر سنی آنگاه مطلوب‌تر می‌شود که به چشم‌های یکدیگر هنگام سخن توجه شود. تاثیر واژه‌ها را در حرف زدن با کودکتان زمانی بهتر احساس می‌کنید که به چشم‌هایش نگاه کنید و با آرامش حرف بزنید.

به لحن کلام توجه کنید
با کودکی که غر می‌زند یا آشفته است با همان لحن صحبت نکنید،  بلکه زمانی که کودک آرام شد با او حرف بزنید. بالا و پایین رفتن صدا باید متناسب با موقعیت باشد. پس اگر همیشه با داد و فریاد حرف می‌زنید باید این عادت را ترک کنید.

از او سوال بپرسید
اگر می‌خواهید کودکتان بیشتر فکر کند و برداشت‌های آزاد داشته باشد از او سوالاتی تحلیلی بپرسید. سوال تحلیلی یعنی سوالاتی که پاسخ آنها بله یا خیر نیست و او باید تلاش کند بیشتر حرف بزند و دیدگاه‌ها و احساساتش را نشان بدهد. مثلا به جای این پرسش «مهد کودک خوش گذشت؟» بپرسید «چه چیزی امروز بیشتر در مهد کودک خوشحالت کرد؟.»

در صورت نیاز مطالب را برایش تکرار کنید
اگر احساس می‌کنید کودکتان واکنش درستی به درخواست‌ها و حرف‌هایتان نشان نمی‌دهد و گیج شده،  درخواست یا مطالبتان را دوباره تکرار کنید تا متوجه شوید او موضوع را به خوبی فهمیده است. از او بخواهید آنچه به او گفته‌اید را تکرار کند.
با گفتن عبارت: «برای اینکه من می گم!» به جای استدلال، باعث می شوید تا کودک هرگز به چرایی مسایل فکر نکند و قدرت تحلیل و پرسش‌گری را از او می‌گیرید.

خودتان کودک شوید
کودکان بسیار باهوش‌تر از آن هستند که تصور می‌کنید. لازم نیست صدای خود را کودکانه کنید یا با کلمات خیلی بچه‌گانه با آنها حرف بزنید تا به حرف‌هایتان گوش کنند. کودکان مکالمات افراد با یکدیگر را می‌شنوند و ممکن است لحن کودکانه را نوعی اهانت به خود بدانند. آنچه باید جایگزین لحن بچه‌گانه شود، زبان کودکانه گشادن است؛ یعنی خود را در دنیای کودک نشاندن و با او هم‌کلام شدن.

وسط حرف کودک نپرید
اگر کودک برایتان ماجرایی را تعریف می‌کند تا انتهای داستان را گوش بدهید و حرفش را قطع نکنید. اگر مدام وسط حرف کودک بپرید یا اظهار نظرهای بی‌مورد کنید او علاقه‌اش را برای ادامه‌ دادن سخنش از دست می‌دهد. مثلا اگر کودکتان اتفاقاتی که در مدرسه افتاده را برایتان تعریف می‌کند، با پرسش‌های بی‌مورد او را سردرگم نکنید یا از ماجرا منحرف نشوید. اگر مطلب یا سوالی داشتید، انتهای کلام او، آن را مطرح کنید.

در صحبت، زیاده روی نکنید
بر اساس تحقیقات، مغز هر انسانی می تواند در هر مکالمه، به طور متوسط 5 تا 9 موضوع را به خاطر بسپارد. به همین دلیل است که کودکان وقتی بیشتر از ظرفیت خود می‌شنوند، دیگر تمایلی به گوش کردن ادامه‌ی حرف‌ها ندارند. اگر می‌خواهید مسائل زیادی به فرزند خود بیاموزید، آن را به چندین بخش کوتاه تقسیم کنید تا نتیجه‌ی بهتری داشته باشد..

ملاحظه‌گر باشید
حواستان به مکالماتتان با دیگران باشد. مکالماتتان را با دوستانتان در حضور کودک طوری تنظیم کنید که اگر کودک درباره‌ی آن حرف‌ها از شما سوالی کرد، پاسخی برایش داشته باشید.

تهدید نکنید
هدف از بزرگ کردن کودک این نیست که او را مطیع و فرمانبردار خود تربیت کنیم؛ بلکه باید به کودکان فرصت آزمون و خطا کردن بدهیم. تهدید کردن کودک باعث می‌شود تا اعتمادبه‌نفس او از بین برود و در بزرگسالی دچار مشکل بشود.

چنان‌چه بیان شد، این نکات روش‌هایی مفیدند برای بهبود برقراری ارتباط کلامی با کودکان. اما بار دیگر ذکر این نکته لازم است که زبان کودکانه، اعم است از سخن گفتن، و چه بسا انتقال مفهومی از طریق بازی و سرگرمی‎های مورد علاقه‌ی کودک، بسیار موثرتر از سخن گفتن با او باشد. اما هر کدام ازین مسیرها، نیازمند دقت و رعایت نکاتی‌ند تا بهترین بازخورد از آنها حاصل شود.