نکات مهم:
- ویروس HPV عامل ایجاد سرطان دهانه رحم
- مکانیسم اثر واکسیناسیون HPV
- شواهد علمی اثربخشی واکسن HPV
- بهترین زمان تزریق واکسیناسیون HPV و دوزها
- مزایا، محدودیت‌ها و چالش‌ها در مورد واکسن گارداسیل
واکسن گارداسیل و پیشگیری از سرطان دهانه رحم
سرطان دهانه رحم یکی از بیماری‌های مهم زنان به‌شمار میاد که در سراسر جهان باعث مرگ و ناتوانی می‌شه. پژوهش‌ها نشان داده که عامل اصلی سرطان دهانه رحم، عفونت مزمن با انواع پرخطر ویروس پاپیلوما انسانی یعنی HPV هست. واکسیناسیون علیه این ویروس یکی از روش‌های اصلی برای کنترل و کاهش بروز این سرطان شناخته شده. در این مقاله، اول مبانی ویروس HPV و روند بیماری‌زایی را مرور می‌کنیم، بعد به مکانیسم تاثیر واکسن، شواهد علمی و چالش‌ها می‌پردازیم و در نهایت نتیجه‌گیری می‌کنم.
ویروس HPV عامل ایجاد سرطان دهانه رحم
ویروس HPV یک ویروس DNA است که بیش از صد زیرنوع داره. برخی از این زیرگونه‌ها کم‌خطر هستن و موجب زگیل تناسلی می‌شن، ولی حدود ۱۵ نوع از آن‌ها «پرخطر» شناخته شدن که می‌تونن باعث تغییرات پیش‌سرطانی در سلول‌های گردن رحم بشن.
وقتی فردی با یکی از انواع HPV پرخطر آلوده می‌شه، اگر عفونت پاک نشه و مزمن بشه، ویروس می‌تونه ژن‌هایی را فعال کنه که کنترل تقسیم سلولی را مختل می‌کنن. این روند ممکنه منجر به ضایعات پیش‌سرطانی به نام CIN (Cervical Intraepithelial Neoplasia) بشه و در گذر زمان اگر تشخیص داده نشه، به سرطان تهاجمی دهانه رحم تبدیل بشه.
یکی از دلایل اصلی اهمیت واکسن HPV اینه که می‌تونیم پیش از عفونت اولیه، از ورود ویروس جلوگیری کنیم و جلوی زنجیره‌ای که به سرطان ختم می‌شه را بگیریم.
مکانیسم اثر واکسیناسیون HPV
واکسنی که علیه HPV تزریق می‌کنن، معمولاً حاوی پروتئین بخش خارجی ویروس (پروتئین L1) هست که مشابه کپسید ویروس اصلی است، اما فاقد ژنوم ویروسیه و نمی‌تونه عفونت واقعی ایجاد کنه (ذرات شبه ویروسی). وقتی بدن این واکسن را دریافت کنه، دستگاه ایمنی با آنتی‌بادی آن را می‌شناسه و در مواجهه واقعی با ویروس، از ورود و اتصال ویروس به سلول جلوگیری می‌کنه.
در نتیجه، فرد واکسینه شده یا به عفونت اولیه آلوده نمی‌شه، یا اگر آلوده بشه، ویروس سریع‌تر پاک می‌شه و امکان پیشرفت به ضایعه پیش‌سرطانی کاهش پیدا می‌کنه. این همان راهی است که از طریق آن واکسن، نقش پیشگیری داره.
چون واکسن اثر پیش‌گیرانه داره، بهترین کار اینه که قبل از شروع فعالیت جنسی و قبل از مواجهه با ویروس تزریق بشه تا اثربخشی بیشتری داشته باشه.
شواهد علمی اثربخشی واکسن HPV
در طول سال‌ها مطالعات متعددی انجام شدن که اثربخشی واکسن HPV رو در کاهش عفونت، ضایعات پیش‌سرطانی و حتی سرطان تثبیت کردن:
- در سوئد، یکی از بزرگ‌ترین مطالعات ملی نشان داد زنانی که قبل از سن ۱۷ سالگی واکسینه شدن، کاهش تقریباً ۹۰٪ در بروز سرطان دهانه رحم داشتن در مقایسه با افرادی که واکسن نگرفتن.
- مطالعه‌ای در آمریکا و کشورهای دیگر گزارش داده که بعد از معرفی واکسن، میزان عفونت با انواع HPV واکسن‌پوشش داده شده در دختران ۱۴-۱۹ ساله تا ۸۸٪ کاهش داشته.
- گزارش‌ها نشان می‌دن که در کشورهایی که پوشش واکسیناسیون بالا بوده، ضایعات سطح بالا (CIN2+ و CIN3+) به شدت کاهش پیدا کردن.
- مطالعات جدیدتر هم ارتباط بین واکسیناسیون و کاهش سرطان تهاجمی دهانه رحم رو تأیید کردن، اگرچه مدت زمانی طولانی لازم بوده تا تاثیر نهایی دیده بشه.
- مقاله مروری اخیر هم نتیجه‌گیری کرده که واکسن‌های بای‌والان، کوادرات‌والان و نوناوالان (۲و ۴ و ۹ ظرفیتی) همگی در پیشگیری از عفونت و ضایعات پیش‌سرطانی، نتایج بسیار قوی داشتن.
با این شواهد، نمی‌شه منکر نقش قدرتمند واکسیناسیون HPV در کاهش بار بیماری شد.
بهترین زمان تزریق واکسیناسیون HPV و دوزها
برای اینکه واکسن بهترین اثربخشی را داشته باشه، توصیه می‌کنن که در سنین نوجوانی (مثلاً ۹ تا ۱۴ سال) قبل از شروع فعالیت جنسی تزریق بشه.
معمولاً واکسن در دو یا سه دُز تجویز می‌شه بسته به سن فرد و نوع واکسن.
در سنین بالاتر (مثلاً تا حدود ۲۶ یا ۴۵ سال) هم بعضی کشورها اجازه دادن واکسن تجویز بشه، ولی اثربخشی کمتر و وابسته به اینه فرد تا حالا به آن نوع HPV آلوده نشده باشه.
مزایا، محدودیت‌ها و چالش‌ها در مورد واکسن گارداسیل
مزایا
- کاهش چشمگیر عفونت با HPVهای هدف واکسن و در نتیجه کاهش موارد ضایعات پیش‌سرطانی و سرطان دهانه رحم.
- کاهش هزینه‌های درمانی ناشی از ضایعات دهانه رحم و درمان سرطان، در بلندمدت اقتصادی به‌صرفه است. برخی محاسبات جهانی نشون داده اگر واکسیناسیون گسترده بشه، میلیون‌ها مورد سرطان قابل پیشگیریه.
- ایمنی بالا: داده‌های نظارتی و مطالعات طولانی‌مدت نشون دادن واکسن‌ها ایمن هستن و عوارض جدی نادرن.
محدودیت‌ها و چالش‌ها
- واکسن نمی‌تونه سرطان را درمان کنه؛ فقط اثر پیش‌گیرانه داره. اگر شخصی قبلاً دچار ضایعه شده باشه، واکسن کمکی نخواهد کرد.
- اثربخشی واکسن کمتره اگر فرد قبلاً به آن نوع HPV آلوده شده باشه یا بعد از شروع فعالیت جنسی تزریق بشه.
- پوشش واکسیناسیون در بعضی کشورها پایینه به‌دلیل موانع مالی، فرهنگی، آگاهی کم یا مشکلات زیرساختی سیستم بهداشت.
- نیاز به ادامه غربالگری دهانه رحم حتی در افراد واکسینه، چون واکسن همه انواع HPV را پوشش نمی‌ده.
توصیه ها برای سیاست گذاران و نظام سلامت
- باید پوشش واکسیناسیون نوجوانان را در سطح جامعه ارتقا بدهند، همراه با برنامه‌های اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی.
- سازوکارهایی برای دسترسی راحت‌تر به واکسن در مناطق دورافتاده و کم‌برخوردار فراهم کنن.
- تشویق به ادامه غربالگری منظم دهانه رحم حتی بعد از واکسیناسیون تا خطر باقی‌مانده کنترل بشه.
- پایش طولانی‌مدت اثربخشی و ایمنی واکسن در جمعیت برای بازخورد سیاست‌ها.
حرف آخر
واکسیناسیون علیه HPV یکی از ابزارهای مؤثر، علمی و مستدل برای کاهش عفونت‌های ویروسی پرخطر و در پی آن کاهش بروز سرطان دهانه رحمه. شواهد متعدد علمی نشان دادن که واکسن باعث کاهش عفونت‌های HPV، ضایعات پیش‌سرطانی و حتی سرطان شده. اما واکسن تنها کافی نیست؛ باید همراه با برنامه‌های غربالگری، فرهنگ‌سازی و دسترسی به واکسن، سیاست سلامت جامع داشته باشیم. اگر ما بتونیم پوشش واکسیناسیون را بالا ببریم و مردم را آگاه کنیم، می‌تونیم به هدف حذف سرطان دهانه رحم نزدیک شیم.