همه چیز درمورد سرطان ریه و پیشگیری از آن
نکات مهم:
- سرطان ریه چیه؟
- علائم سرطان ریه چیا هستن؟
- نشونه‌های اولیه سرطان ریه چیا می‌تونه باشه؟
- سرطان ریه چطور درمان می‌شه؟
- روش‌هایی برای درمان سرطان
- عوارض جانبی درمان سرطان ریه
سرطان ریه چیه؟
سرطان ریه یه بیماریه که وقتی سلول‌های ریه شروع می‌کنن بی‌حساب و کتاب تقسیم شدن و زیاد شدن، اتفاق می‌افته. به‌طور طبیعی، سلول‌های بدن‌مون برای رشد و ترمیم، تقسیم می‌شن و خودشون رو تکثیر می‌کنن، اما بعضی وقتا یه تغییراتی (بهش می‌گن جهش) توی سلول‌ها ایجاد می‌شه که باعث می‌شه بی‌وقفه و بی‌دلیل هی بیشتر و بیشتر بشن.این سلول‌های آسیب‌دیده وقتی بدون کنترل زیاد می‌شن، توده‌هایی به اسم تومور تشکیل می‌دن که می‌تونن عملکرد طبیعی اندام‌ها رو به‌مرور مختل کنن.
سرطان ریه یعنی سرطان‌هایی که منشأشون خود ریه‌ست معمولاً یا از راه‌های هوایی ریه (مثل نایژه‌ها یا نایژک‌ها) شروع می‌شن یا از کیسه‌های هوایی کوچیکی به اسم آلوئول. البته بعضی سرطان‌ها اول یه جای دیگه بدن شکل می‌گیرن و بعد به ریه‌ها می‌زنن. این نوع سرطان‌ها اسم‌شون همون اسم اولیه‌شونه، فقط پزشکا می‌گن “سرطانی که به ریه متاستاز داده” یعنی پخش شده به ریه.
انواع سرطان ریه کدومان؟
سرطان‌های مختلفی ممکنه به ریه آسیب بزنن، ولی وقتی می‌گیم «سرطان ریه» معمولاً منظورمون دو نوع اصلیه:
۱. سرطان ریه غیرسلول کوچک (Non-small cell)
۲. سرطان ریه سلول کوچک (Small cell)
سرطان ریه غیرسلول‌کوچک (NSCLC)
این نوع، شایع‌ترین نوع سرطان ریه‌ست و بیشتر از ۸۰٪ موارد رو شامل می‌شه. از بین انواع مختلفش، آدنوکارسینوم و کارسینوم سلول سنگفرشی (squamous) بیشتر دیده می‌شن.
دو نوع دیگه که کمتر شایع‌ان، آدنواسکواموس و کارسینوم سارکوماتوئید هستن.
سرطان ریه سلول‌کوچک (SCLC)
این نوع، خیلی سریع‌تر رشد می‌کنه و درمانش هم سخت‌تره. معمولاً وقتی تشخیص داده می‌شه، یه تومور کوچیک توی ریه‌ست که خیلی وقتا به قسمت‌های دیگه بدن هم پخش شده.
انواعش شامل کارسینوم سلول‌کوچک (که بهش سرطان جو‌دونه‌ای هم می‌گن، چون سلولاش شبیه جو هستن) و کارسینوم ترکیبی سلول‌کوچک می‌شن.
علائم سرطان ریه چیا هستن؟
خیلی از علائم سرطان ریه شبیه سرماخوردگی یا بیماری‌های ساده‌تره، واسه همین ممکنه خیلی جدی گرفته نشن. خیلی از افراد تا وقتی بیماری پیشرفت نکرده، اصلاً علائمی حس نمی‌کنن. ولی بعضی‌ها ممکنه از مراحل اولیه یه سری نشونه‌ها داشته باشن. این علائم می‌تونن یکی یا چندتا از موارد زیر باشن:
- سرفه‌ای که خوب نمی‌شه یا به‌مرور شدیدتر می‌شه
- سختی در نفس کشیدن یا تنگی نفس
- درد یا ناراحتی توی قفسه سینه
- خس‌خس سینه
- سرفه همراه با خون
- گرفتگی صدا
- بی‌اشتهائی
- کاهش وزن بی‌دلیل
- خستگی یا بی‌حالی بدون دلیل
- درد در ناحیه شونه
- ورم در صورت، گردن، بازوها یا قسمت بالای قفسه سینه (که ممکنه نشونه‌ی “سندرم ورید اجوف فوقانی” باشه)
- کوچیک شدن مردمک چشم و افتادگی پلک در یک چشم همراه با کاهش یا نبود تعریق در اون سمت صورت (نشونه‌ی «سندروم هورنر»)
نشونه‌های اولیه سرطان ریه چیا می‌تونه باشه؟
یکی از علائم اولیه می‌تونه سرفه‌ای باشه که با درمان خوب نمی‌شه یا ذات‌الریه‌ای که هی برمی‌گرده. البته اینا همیشه به معنی سرطان نیستن، ولی وقتی تکراری بشن، باید جدی گرفته بشن. شایع‌ترین نشونه‌های اولیه اینان:
- سرفه مداوم یا بدتر شدن سرفه
- تنگی نفس
- درد توی سینه
- گرفتگی صدا
- کاهش وزن بی‌دلیل
بسته به اینکه سرطان از کجای ریه شروع شده باشه، ممکنه بعضی از این نشونه‌ها از همون مراحل اول (مرحله ۱ یا ۲) خودشونو نشون بدن، ولی اغلب، علائم زمانی ظاهر می‌شن که سرطان پیشرفت کرده باشه (مرحله ۳ یا ۴). واسه همین خیلی مهمه که اگر در معرض خطر بالا هستید، حتماً غربالگری بدین.
ممکنه مدت زیادی سرطان ریه داشته باشیم بدون اینکه بفهمیم؟
بله، ممکنه. سرطان ریه می‌تونه برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها توی بدن وجود داشته باشه بدون اینکه هیچ علامتی نشون بده. این همون چیزیه که تشخیص زودهنگام رو سخت می‌کنه و باعث می‌شه خیلی وقتا وقتی بیماری رو کشف می‌کنن، مراحل اولیه‌ش رد شده باشه.
مدیریت و درمان سرطان ریه
سرطان ریه چطور درمان می‌شه؟
هدف از درمان سرطان ریه اینه که یا سلول‌های سرطانی رو از بین ببره، یا جلوی رشد و گسترششون رو بگیره. بعضی درمان‌ها مستقیماً سلول‌های سرطانی رو هدف قرار می‌دن، بعضیا باعث می‌شن سیستم ایمنی بدن خودش علیه سرطان بجنگه، و بعضی دیگه برای کاهش علائم و درد استفاده می‌شن.
نوع درمان به موارد زیادی بستگی داره:
- نوع سرطان ریه (سلول‌کوچک یا غیرسلول‌کوچک)
- محل دقیق سرطان
- اینکه چقدر پخش شده
- و وضعیت کلی سلامت فرد
چه داروها یا روش‌هایی برای درمان سرطان ریه استفاده می‌شن؟
درمان‌های رایج سرطان ریه شامل موارد زیره:
۱. جراحی
اگه سرطان از ریه پخش نشده باشه (مخصوصاً در NSCLC یا گاهی SCLC محدود به یه تومور)، ممکنه با عمل جراحی تومور برداشته بشه. گاهی یه تیکه از بافت سالم اطراف تومور هم برمی‌دارن تا مطمئن شن سلول سرطانی جا نمونده.
در بعضی موارد هم لازمه که یه قسمت یا کل ریه برداشته بشه تا احتمال برگشت سرطان کمتر بشه.
۲. فرسایش با امواج رادیویی (Radiofrequency ablation یا RFA)
اگه تومور NSCLC به لبه‌های بیرونی ریه نزدیک باشه، ممکنه با RFA درمان بشه. توی این روش از امواج رادیویی با انرژی بالا برای داغ کردن و نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شه.
۳. پرتو درمانی (Radiation therapy)
پرتودرمانی با اشعه‌های پرانرژی، سلول‌های سرطانی رو می‌کشه. می‌تونه تنها درمان باشه یا برای کمک به موفقیت جراحی استفاده بشه.
گاهی هم برای کاهش علائم و تسکین درد به‌کار می‌ره، مخصوصاً در مراحل پیشرفته‌تر.
این روش هم برای NSCLC و هم SCLC کاربرد داره.
۴. شیمی‌درمانی (Chemotherapy)
شیمی‌درمانی معمولاً ترکیبی از چند داروه که جلوی رشد سلول‌های سرطانی رو می‌گیره. می‌تونه قبل یا بعد از جراحی استفاده بشه یا با درمان‌هایی مثل ایمونوتراپی ترکیب بشه.
برای سرطان ریه، شیمی‌درمانی معمولاً از طریق تزریق وریدی (IV) انجام می‌شه.
۵. داروهای هدفمند (Targeted therapy)
بعضی افراد مبتلا به NSCLC، توی سلول‌های سرطانیشون تغییرات ژنتیکی خاصی دارن. داروهای هدفمند می‌تونن دقیقاً همون تغییرات رو هدف قرار بدن. این روش نسبت به شیمی‌درمانی، اثر جانبی کمتری داره و مخصوص کسانیه که آزمایش ژنتیکی‌شون نشون بده این داروها براشون مؤثره.
عوارض جانبی درمان سرطان ریه
عوارض درمان سرطان ریه بستگی به نوع درمان داره. پزشک‌تون معمولاً قبل از شروع، بهتون می‌گه چه عوارضی ممکنه براتون پیش بیاد و چه چیزایی رو باید زیر نظر بگیرین تا اگه مشکلی بود، زودتر رسیدگی بشه.
عوارض جانبی شیمی‌درمانی:
- حالت تهوع و استفراغ
- اسهال
- ریزش مو
- خستگی زیاد
- زخم داخل دهان
- بی‌حسی، ضعف یا سوزن‌سوزن شدن دست و پا (به‌خاطر آسیب عصبی یا نوروپاتی)
عوارض جانبی ایمونوتراپی (درمانی که با تقویت سیستم ایمنی انجام می‌شه)
- احساس خستگی
- خارش یا جوش‌های پوستی
- اسهال
- حالت تهوع و استفراغ
- درد مفاصل
نکته مهم:
ایمونوتراپی گاهی ممکنه باعث واکنش بیش‌ازحد سیستم ایمنی بشه که به اعضای بدن آسیب بزنه. مثلاً ممکنه باعث التهاب ریه (پنومونیت)، التهاب روده (کولیت)، التهاب کبد (هپاتیت) یا موارد دیگه بشه. این مشکلات هم می‌تونن عوارض بیشتری ایجاد کنن و باید جدی گرفته بشن.