قراره چی بدونیم؟
- افسرگی بعد زایمان و علائم
- علت افسرگی بعد زایمان
- روان پریشی بعد از زایمان
- خطرات روان پریشی مادر برای نوزاد
افسردگی و روان پریشی بعد از زایمان و تفاوت آن با فرسودگی مادرانه
بعد از زایمان، بدن و روح خیلی از خانم‌ها کلی تغییر می‌کنه. بعضی از این تغییرات طبیعی و موقته، ولی بعضیاش جدی‌تره و باید بهش رسیدگی بشه.
یکی از مشکلات رایج، افسردگی بعد از زایمان هست. تو چند روز یا یکی دو هفته اول بعد از زایمان، خیلی از خانم‌ها احساس غم، بی‌حوصلگی، گریه‌کردن بی‌دلیل، خستگی یا اضطراب دارن. به این حالت میگن بیبی بلوز یا «اندوه نوزاد». دلیلش تغییرات شدید هورمونیه که بدن بعد از زایمان تجربه می‌کنه، علاوه بر خستگی و استرس مراقبت از نوزاد. این حس معمولا چند روزه است و خودش خوب میشه، فقط لازمه استراحت کنی و اطرافیانت کنارت باشن. تو این حالت نیازی به دارو یا درمان جدی نیست.
ولی اگه این حال بد بیشتر از دو هفته طول بکشه یا شدید بشه، ممکنه نشونه افسردگی بعد از زایمان باشه. تو این حالت، آدم حس غم و ناامیدی شدید داره، اضطرابش زیاده، خواب و اشتهاش تغییر می‌کنه و ممکنه احساس کنه از پس وظایف مادری برنمیاد یا حتی فکرهای منفی سراغش بیاد. افسردگی بعد زایمان معمولا تو سه ماه اول خودش رو نشون میده. اگه کسی یک بار این افسردگی رو تجربه کنه، احتمال اینکه تو سال‌های بعد هم دوباره افسرده بشه کمی بیشتره.
درمان افسردگی بعد از زایمان باید حتما با دکتر انجام بشه، چون بعضی داروهای ضدافسردگی ممکنه روی شیر مادر تأثیر بذارن. گاهی روان‌درمانی، مشاوره و حمایت خانوادگی هم خیلی کمک‌کننده‌ست.
حالت شدیدتر از افسردگی، روان‌پریشی بعد از زایمان هست. هرچند این مشکل خیلی کم پیش میاد، اما خیلی جدیه و نیاز به درمان فوری داره. تو این وضعیت، مادر ممکنه دچار توهم یا هذیان بشه، مثل اینکه فکر کنه بچه مرده یا مریضه، یا حتی قبول نکنه که بچه رو به دنیا آورده. ممکنه صداهایی بشنوه که بهش میگن به خودش یا بچه آسیب بزنه. این وضعیت خطرناکه و باید حتما سریع به دکتر یا بیمارستان مراجعه بشه. گاهی لازمه مادر رو بستری کنن تا از خودش و بچه محافظت بشه.
بعد از درمان روان‌پریشی، معمولا روان‌درمانی کمک می‌کنه که مادر کم‌کم حالش بهتر بشه و نقش مادری رو راحت‌تر بپذیره. حمایت همسر و خانواده هم خیلی مهمه. خبر خوب اینه که بیشتر مادرها از این وضعیت به‌خوبی بیرون میان، ولی تو بارداری‌های بعدی امکان برگشتش وجود داره.
به طور کلی، تغییرات روحی بعد از زایمان چیز عجیبی نیست و خیلی از مادرها اون رو تجربه می‌کنن. اما اگه این احساسات طولانی شد یا شدت گرفت، حتما باید کمک تخصصی گرفت. چون هرچه زودتر برای درمان اقدام بشه، هم حال مادر زودتر خوب میشه و هم نوزاد در محیط امن‌تر و آرام‌تری بزرگ میشه. هیچ‌کس نباید از حرف زدن درباره احساساتش خجالت بکشه. کمک گرفتن نشونه ضعف نیست، بلکه نشونه قدرت و مسئولیت‌پذیریه.
فرسودگی مادرانه چیه؟
مامان بودن خیلی قشنگه، اما در عین حال می‌تونه خسته‌کننده و طاقت‌فرسا باشه. گاهی مامان‌ها انقدر درگیر مراقبت از بچه‌ها، کار خونه، کار بیرون (اگه شاغل باشن)، و کلی مسئولیت‌های دیگه می‌شن که دیگه از نفس می‌افتن. به این حال میگن فرسودگی مادرانه یا همون موم برن‌اوت.
تو این وضعیت، مامان حس می‌کنه دیگه هیچ انرژی یا حوصله‌ای براش نمونده. دلش می‌خواد فقط یه گوشه بشینه و هیچ کاری نکنه. ممکنه زود عصبانی بشه، زود گریه کنه یا حتی احساس کنه دلش نمی‌خواد با بچه‌ها وقت بگذرونه. بعضی وقتا حتی از خودش خجالت می‌کشه که چرا چنین حس‌هایی داره.
علت فرسودگی مادرانه چیه؟
- مسئولیت‌های زیاد (کار خونه، بچه‌داری، خرید، رسیدگی به همسر یا خانواده)
- کمبود خواب و خستگی مزمن
- فشار برای «مامانِ عالی بودن»
- وقت نداشتن برای استراحت یا تفریح شخصی
- کم بودن حمایت اطرافیان
علائم فرسودگی مادرانه:
- خستگی شدید روحی و جسمی
- بی‌حوصلگی و بداخلاقی
- احساس بی‌ارزش بودن یا ناکافی بودن
- دل‌زدگی از کارهای روزمره
- احساس گناه از اینکه نمی‌تونه خوب مامان باشه
- گاهی هم مشکلات جسمی مثل سردرد، دردهای عضلانی یا مشکلات خواب
چیکار میشه کرد؟
- کمی کارها رو سبک‌تر کن. لازم نیست همه چیز کامل باشه.
- از اطرافیانت کمک بخواه. حتی چند ساعت استراحت می‌تونه معجزه کنه.
- برای خودت وقت بذار، حتی اگه فقط ده دقیقه در روز باشه.
- با کسی که بهش اعتماد داری صحبت کن. حرف زدن خودش آرامش میاره.
- اگه حس می‌کنی حال روحیت خیلی بده و زندگی روزمره‌ات مختل شده، حتما با پزشک یا مشاور صحبت کن.
فرسودگی مادرانه یه موضوع جدیه و فقط «خستگی ساده» نیست. اگه مامان‌ها به خودشون و نیازهاشون توجه کنن، هم حال خودشون بهتره و هم حال خونه و بچه‌ها. یادت باشه تو هم آدمی و حق داری خسته بشی و نیاز به استراحت داشته باشی. هیچ مادری کامل نیست، اما مادری که مراقب خودش هم باشه، قوی‌تره.
منبع:کتاب روان پزشکی برای دانشجویان مامایی
فصل 5 روانپزشکی و طب تولید مثل
گرآوری و ترجمه:میثم همدمی