نوزاد نارس به نوزادی گفته میشود که پیش از پایان ۳۷ هفته بارداری متولد میشود. این نوزادان به دلیل کامل نشدن اندامهای حیاتی بدن از جمله ریهها، سیستم ایمنی، مغز، دستگاه گوارش و توانایی تنظیم دما، در مقایسه با نوزادان رسیده، به مراقبتهای بیشتری نیاز دارند. تولد نارس بهمعنای آن است که بدن کودک هنوز فرصت کافی برای تکامل داخل رحم نداشته و نیازمند حمایتهای پزشکی و مراقبتی است تا بتواند روند طبیعی رشد خود را ادامه دهد.
شناخت دقیق نکات مراقبت از نوزاد نارس به والدین کمک میکند با آرامش بیشتری شرایط لازم برای رشد سالمتر کودک را فراهم کنند و از بروز مشکلات جدی جلوگیری شود.
فهرست مطالب
- چرا نوزاد نارس نیازمند مراقبت ویژه است؟
- دلایل تولد نوزاد نارس
- نکات و اصول مهم مراقبت از نوزاد نارس
- مراقبت های بیمارستانی در بخش NICU
- خطرات احتمالی در صورت عدم مراقبت صحیح
- جمعبندی
چرا نوزاد نارس نیازمند مراقبت ویژه است؟
نوزاد نارس ممکن است وزن کمتر، چربی بدن محدودتر و ذخایر انرژی پایینتری نسبت به نوزادان کامل داشته باشد. این عوامل باعث میشود که بدن او توانایی کمتری برای مقابله با سرما، عفونتها یا نوسانهای محیطی داشته باشد. علاوه بر این، عملکرد ریهها ممکن است کاملاً بالغ نشده باشد و نوزاد برای تنفس مؤثر نیاز به حمایت بیشتر داشته باشد.
سیستم ایمنی نیز در نوزادان نارس بسیار ضعیفتر است، به همین دلیل احتمال ابتلا به عفونتهای تنفسی، گوارشی و پوستی بالاتر است. در کنار این موارد، مغز و سیستم عصبی مرکزی نیز ممکن است هنوز به مرحله بلوغ کامل نرسیده باشد که این موضوع میتواند روی رفتار تغذیهای، خواب و واکنشهای نوزاد تأثیر بگذارد.
از این رو، مراقبت دقیق، پایش مداوم و فراهم کردن محیطی امن و آرام برای نوزاد نارس اهمیت اساسی دارد.
دلایل تولد نوزاد نارس
این وضعیت میتواند در نتیجه مجموعهای از عوامل پزشکی، محیطی و سبک زندگی شکل بگیرد. یکی از دلایل شایع، ابتلا به عفونتهای داخلی یا سیستمیک است که میتواند به تحریک زودهنگام انقباضات رحم منجر شود. همچنین مشکلات مرتبط با جفت مانند جداشدگی زودرس جفت یا جفت سرراهی میتوانند جریان خون طبیعی بین مادر و جنین را مختل کرده و موجب زایمان پیش از موعد شوند. بیماریهایی مانند فشار خون بالا، پرهاکلامپسی، دیابت کنترلنشده و اختلالات خودایمنی نیز احتمال تولد نارس را افزایش میدهند. افزون بر این، سبک زندگی ناسالم شامل مصرف دخانیات، الکل، سوءتغذیه یا استرس شدید از دیگر عواملی هستند که بر سلامت بارداری اثرگذارند. بارداریهای چندقلویی نیز به دلیل افزایش فشار بر رحم و محدودیت رشد طبیعی جنینها، یکی از علل مهم تولد زودرس محسوب میشوند.
نکات و اصول مهم مراقبت از نوزاد نارس
۱. تغذیه مناسب و پایش دقیق رشد
تغذیه یکی از مهمترین موضوعات در مراقبت از نوزاد نارس است، زیرا بدن او نیاز بیشتری به انرژی و مواد مغذی دارد تا بتواند به سطح رشد مطلوب برسد. در روزهای نخست تولد، بسیاری از نوزادان نارس به دلیل ضعف عضلات دهان و ناقص بودن هماهنگی بلع و مکیدن، قادر به تغذیه مستقیم از سینه مادر نیستند. در این موارد، پزشک از تغذیه با لوله یا شیر دوشیدهشده مادر استفاده میکند.
پس از رشد بیشتر و افزایش توانایی مکیدن، شیردهی از سینه مادر بهتدریج آغاز میشود. شیر مادر بهترین تغذیه برای نوزاد نارس است، زیرا حاوی ترکیبات ایمنیزا، آنزیمها و چربیهای مفیدی است که رشد مغزی و جسمی نوزاد را تقویت میکند.
وزنگیری منظم در نوزاد نارس بسیار حیاتی است. والدین باید بر اساس توصیه پزشک، روند وزن، قد و دور سر نوزاد را پیگیری کنند. رشد مناسب نشان میدهد که نوزاد انرژی کافی دریافت کرده و مسیر تکاملی طبیعی خود را طی میکند. در صورت نیاز، ممکن است پزشک مکملهای تغذیهای مخصوص نوزادان نارس را تجویز کند.
۲. مراقبت پوستی و تنظیم صحیح دمای بدن
پوست نوزاد نارس نازک، حساس و مستعد آسیب است. برای جلوگیری از تحریک، باید از شویندهها و محصولات بهداشتی ملایم، بدون عطر و بدون مواد شیمیایی قوی استفاده شود. حمام کردن نیز باید کوتاه، با آب ولرم و محیط گرم انجام شود.
این نوزادان بهدلیل نبود چربی کافی زیر پوست، توانایی کمی برای تنظیم دما دارند. بنابراین محیط خانه باید دمای معتدل و ثابت داشته باشد. لباس نوزاد باید نرم، نخی و سبک باشد و بهاندازه کافی بدن او را گرم نگه دارد، بدون اینکه باعث تعریق زیاد شود.
رعایت این موارد، از بروز مشکلاتی مانند خشکی پوست، تحریک پوستی، سرمازدگی یا گرمای بیش از حد جلوگیری میکند.
۳. مراقبت کانگورویی (تماس پوستبهپوست)
یکی از مؤثرترین و علمیترین روشها در مراقبت از نوزاد نارس، مراقبت کانگورو است. در این روش، نوزاد با پوششی سبک روی سینه مادر یا پدر قرار میگیرد. تماس مستقیم پوست، باعث افزایش احساس امنیت در نوزاد و تقویت پیوند عاطفی میان والد و کودک میشود.
تماس پوستی کمک میکند دمای بدن نوزاد بهتر تنظیم شود، ضربان قلب و تنفس او پایدارتر گردد و کیفیت خواب افزایش یابد. این روش همچنین ترشح هورمونهایی را افزایش میدهد که به مادر کمک میکند شیر بیشتری تولید کند.
مراقبت کانگورویی میتواند روزانه چندین بار و در بازههای مختلف انجام شود. حتی اگر نوزاد در بخش ویژه باشد، معمولاً پس از پایدار شدن وضعیت، این روش با نظارت پرستار آغاز میشود.
۴. خواب ایمن و مراقبت از محیط خواب
خواب سالم و ایمن برای نوزاد نارس بسیار مهم است. نوزاد باید همیشه در وضعیت طاقباز (به پشت) خوابانده شود تا خطر مشکلات تنفسی و احتمال خفگی کاهش یابد. قرار دادن نوزاد روی شکم یا پهلو، مگر با دستور پزشک، توصیه نمیشود.
تخت یا گهواره باید سطحی سفت و بدون پتوهای ضخیم، بالشهای نرم یا اسباببازیهای پارچهای باشد. این وسایل ممکن است مانع تنفس یا موجب افزایش خطر خفگی شوند.
دمای اتاق خواب باید معتدل باشد؛ محیط خیلی گرم یا سرد برای نوزاد نارس مناسب نیست. یک محیط آرام، نور کم و صدای محدود به کیفیت خواب کودک کمک میکند. خواب کافی، یکی از عوامل کلیدی در رشد مغزی و جسمی نوزاد است.
۵. پایش سلامت و مراجعه منظم به پزشک
نوزاد نارس باید پس از ترخیص از بیمارستان نیز بهطور منظم توسط پزشک متخصص نوزادان معاینه شود. این ویزیتها شامل بررسی وزن، رشد جسمی، وضعیت تنفس، قدرت عضلانی، بینایی، شنوایی و تکامل حرکتی است.
ممکن است برخی نوزادان به دلیل تولد زودرس، نیازمند بررسیهای تخصصیتری باشند؛ مانند سونوگرافی مغز یا معاینه شبکیه چشم. پزشک زمانبندی دقیق این معاینات را مشخص میکند.
والدین باید به علائمی مانند تب، تغییر رنگ پوست، بیحالی شدید، عدم تمایل به خوردن، خسخس سینه، بینظمی تنفسی یا کاهش ناگهانی وزن توجه ویژهای داشته باشند و در صورت مشاهده چنین نشانههایی سریعاً به پزشک مراجعه کنند.
۶. ایجاد محیط آرام، پاک و بهداشتی
یکی از مهمترین اصول مراقبت از نوزاد نارس فراهم کردن محیطی آرام، پاکیزه و عاری از آلودگی است. به دلیل ضعف سیستم ایمنی، نوزاد نارس باید از تماس با افراد بیمار یا محیطهای آلوده دور نگه داشته شود.
شستوشوی دستها قبل از لمس نوزاد، تمیز نگه داشتن وسایل و شستوشوی منظم لباسها بسیار ضروری است. کاهش سر و صدا و نور شدید نیز کمک میکند نوزاد کمتر دچار استرس شود و انرژی بیشتری صرف رشد کند.
همچنین هنگام بغل کردن نوزاد، باید از حمایت کامل سر و گردن اطمینان حاصل کرد، زیرا عضلات او هنوز به اندازه کافی قوی نیستند.
مراقبت های بیمارستانی در بخش NICU
در مواردی که نوزاد بسیار زودرس یا با وزن خیلی پایین متولد شود، بستری شدن در بخش مراقبتهای ویژه نوزادان (NICU) ضروری است. در این بخش، پزشکان و پرستاران بهطور مداوم وضعیت حیاتی نوزاد را بررسی میکنند. دستگاههایی مانند انکوباتور، پالساکسیمتر و ونتیلاتور کمک میکنند دمای بدن، تنفس و سطح اکسیژن نوزاد پایدار باقی بماند.
حتی پس از بهبود نسبی، نوزاد همچنان باید تحت نظارت دقیق باشد تا از بروز مشکلات دیررس مانند مشکلات تنفسی، تغذیهای یا تکاملی پیشگیری شود.
والدین نیز نقش مهمی در NICU دارند. آنها میتوانند با مشاهده و یادگیری نحوه مراقبت صحیح زیر نظر پرستاران، پس از خروج از بیمارستان آمادگی بیشتری برای مراقبت در خانه داشته باشند.
خطرات احتمالی در صورت عدم مراقبت صحیح
اگر مراقبت اصولی از نوزاد نارس انجام نشود، احتمال بروز مشکلات متعددی وجود دارد. برخی از مهمترین آنها عبارتاند از:
- عفونتهای تنفسی یا گوارشی به دلیل ضعف سیستم ایمنی
- اختلال در رشد جسمی مانند وزن نگرفتن مناسب یا توقف رشد
- مشکلات تنفسی به دلیل تکاملنیافتگی ریهها
- بیثباتی دمای بدن
- مشکلات پوستی ناشی از مواد شوینده نامناسب یا لباسهای نامرغوب
- تاخیرهای تکاملی در مهارتهای شناختی یا حرکتی
با رعایت اصول مراقبتی و مراجعه منظم به پزشک، میتوان احتمال بروز بیشتر این مشکلات را بهطور قابل توجهی کاهش داد.
جمعبندی
مراقبت از نوزاد نارس نیازمند آگاهی، صبر و توجه دقیق است. با رعایت اصولی مانند تغذیه مناسب، تماس پوستی، خواب ایمن، محیط آرام، رعایت کامل بهداشت و ویزیتهای منظم پزشکی میتوان به نوزاد کمک کرد تا با سرعت و کیفیت مناسب رشد کند و به سطح تکامل طبیعی برسد. والدین با کسب آگاهی و همراهی نزدیک با تیم پزشکی، نقش اساسی در سلامت و آینده کودک دارند.
مهمترین نکته این است که بدانید رشد نوزاد نارس معمولاً کمی زمان بیشتری میبرد، اما با مراقبت صحیح، اغلب آنها میتوانند بهطور کامل به سلامت و رشد مطلوب برسند.