در سالهای اخیر توجه زیادی به این موضوع شده است که آیا موسیقی میتواند در دوران بارداری بر جنین تأثیر بگذارد یا خیر. پژوهشها نشان میدهند جنین از اواخر سهماهه دوم و اوایل سهماهه سوم توانایی شنیدن صداها را بهتدریج پیدا میکند. از این مرحله به بعد، محرکهای صوتی مانند موسیقی میتوانند بر سیستم عصبی، ضربان قلب و واکنشهای حرکتی جنین اثر بگذارند. اگرچه این یافتهها قطعی نیستند، اما شواهد علمی متعددی نشان میدهند موسیقی میتواند نقش آرامبخش، آموزشی و تحریکی داشته باشد.
فهرست مطالب
- جنین از چه زمانی قادر به شنیدن موسیقی است؟
- تأثیر موسیقی بر افزایش هوش جنین
- تأثیر موسیقی بر واکنش های جنین
- تأثیر موسیقی بر رفتار و رشد نوزاد پس از تولد
- موسیقی چگونه می تواند بر رشد عصبی جنین اثر بگذارد؟
- چه نوع موسیقی برای دوران بارداری مناسب تر است؟
- محدودیت های مطالعات
- جمعبندی
جنین از چه زمانی قادر به شنیدن موسیقی است؟
سیستم شنوایی جنین بهصورت تدریجی تکامل پیدا میکند. از حدود هفته ۲۵ بارداری جنین قادر است صداهای بم و با فرکانس پایین را تشخیص دهد. با نزدیک شدن به هفته ۳۰ تا ۳۳، حساسیت گوش جنین افزایش پیدا میکند و میتواند الگوهای ساده موجود در موسیقی، مانند ریتم و تغییرات شدت صدا را دریافت کند. اگرچه صداها هنگام عبور از دیواره شکم و مایع آمنیوتیک تضعیف و فیلتر میشوند، اما موسیقی همچنان قابل درک است و جنین میتواند بهصورت غریزی به آن واکنش دهد.
تأثیر موسیقی بر افزایش هوش جنین
در ارتباط با بررسی تاثیر موسیقی بر ذهن جنین، پژوهشهای علمی مختلف بررسی کردهاند که آیا موسیقی میتواند بهطور مستقیم بر هوش جنین تأثیر بگذارد یا خیر. نتایج نشان میدهد موسیقی میتواند سیستم شنوایی و برخی مسیرهای عصبی جنین را تحریک کند و در رشد شناختی اولیه نقش داشته باشد، اما هیچ مطالعه قطعی ثابت نکرده است که گوش دادن به موسیقی در دوران بارداری، موجب افزایش مستقیم ضریب هوشی کودک میشود.
آنچه ثابت شده، این است که موسیقی ملایم و منظم میتواند باعث افزایش توجه جنین، واکنش حرکتی بهتر و بلوغ تدریجی سیستم عصبی خودکار شود. همچنین برخی پژوهشها نشان دادهاند نوزادانی که در دوران جنینی در معرض موسیقی ملایم بودهاند، بعد از تولد توانایی تمرکز و آرامش بیشتری دارند که این موضوع بهطور غیرمستقیم میتواند در سالهای بعد بر فرآیندهای یادگیری تأثیر مثبت بگذارد.
بنابراین، موسیقی یک عامل تقویتکننده محیطی محسوب میشود، اما نه یک ابزار افزایشدهنده هوش بهصورت مستقیم.
تأثیر موسیقی بر واکنش های جنین
۱. تغییرات ضربان قلب
پژوهشهای کنترلشده نشان دادهاند وقتی مادر به موسیقی گوش میدهد، ضربان قلب جنین ممکن است کمی افزایش یابد. این تغییر معمولاً نشاندهنده فعال شدن سیستم عصبی جنین است و در محدوده طبیعی قرار دارد. در بیشتر موارد، این تغییرات مثبت تلقی میشود، زیرا نشان میدهد سیستم شنوایی و خودکار (Autonomic) جنین در حال رشد و واکنشپذیر است.
۲. افزایش حرکات جنینی
مطالعات نشان دادهاند جنین در هنگام شنیدن موسیقی آشنا، یعنی موسیقیای که پیشتر چندین بار پخش شده است، حرکات بیشتری از خود نشان میدهد. در مقابل، موسیقی جدید ممکن است کمتر موجب واکنش شود. این تفاوت رفتاری نشان میدهد جنین توانایی اولیه «تشخیص آشنا از ناآشنا» را دارد، که یک مهارت مهم در رشد عصبی محسوب میشود.
۳. تأثیر آرامبخش بر مادر و در نتیجه جنین
زمانی که مادر به موسیقی آرامبخش گوش میدهد، ضربان قلب و فشار خون او معمولاً کاهش مییابد. این اثر آرامبخش میتواند بهطور غیرمستقیم باعث ایجاد محیطی آرامتر برای جنین شود. به همین دلیل موسیقی میتواند نقش دوگانه داشته باشد: اثر مستقیم بر جنین و اثر غیرمستقیم ناشی از آرامش مادر.
تأثیر موسیقی بر رفتار و رشد نوزاد پس از تولد
برخی پژوهشها نشان دادهاند نوزادانی که در دوران جنینی در معرض موسیقی ملایم و منظم بودهاند، پس از تولد در آزمونهای رفتاری نمرات بهتری دریافت کردهاند. این نتایج شامل مواردی مانند توانایی توجه بهتر به محرکها، آرامتر بودن و واکنش متعادلتری به صداهای محیط بوده است.
در چند مطالعه دیگر، فعالیت مغزی نوزادان هنگام شنیدن ملودیهایی که پیش از تولد شنیده بودند، با ملودیهای جدید مقایسه شده است. نتایج نشان دادهاند ملودی آشنا موجب فعال شدن بیشتر برخی مناطق مغزی شده و نشانههایی از حافظه ابتدایی شنیداری مشاهده شده است. این یافتهها احتمال نقش تجربه شنیداری قبل از تولد در شکلگیری مسیرهای عصبی اولیه را تقویت میکند.
موسیقی چگونه می تواند بر رشد عصبی جنین اثر بگذارد؟
۱. تحریک سیستم شنوایی
شنیدن صداهای منظم و قابل پیشبینی مانند موسیقی میتواند به فعال شدن بهتر مسیرهای شنوایی کمک کند. این مسیرها پایهای برای تواناییهای بعدی مانند زبان و گفتار، تشخیص صدا و توجه شنیداری هستند.
۲. کمک به بلوغ سیستم عصبی خودکار
تغییرات ضربان قلب جنین در پاسخ به موسیقی نشاندهنده فعالیت سیستم عصبی خودکار اوست. قرار گرفتن در معرض موسیقی ملایم میتواند به تنظیم بهتر این سیستم کمک کند و بخشی از بلوغ طبیعی آن را تقویت کند.
۳. ایجاد حافظه اولیه
تکرار یک ملودی خاص ممکن است موجب ذخیره شدن ردپای حافظهای ساده در مغز جنین شود. این حافظه ابتدایی بعدها در نوزادی قابل مشاهده است، زمانی که نوزاد به ملودی آشنا توجه بیشتری نشان میدهد.
چه نوع موسیقی برای دوران بارداری مناسب تر است؟
محققان تأکید میکنند موسیقی مناسب این دوره باید ویژگیهای زیر را داشته باشد:
- ملایم، آرام و یکنواخت
- بدون ضربهای ناگهانی و شدید
- با فرکانس و حجم صدای مناسب
- کوتاهمدت و در بازههای منظم
موسیقی کلاسیک آرام، لالاییها یا موسیقیهای آرامسازی (Relaxing Music) معمولاً بهترین گزینهها هستند. پخش موسیقی با صدای بلند یا آهنگهای بسیار شدید توصیه نمیشود، زیرا ممکن است موجب تحریک بیش از حد یا ایجاد استرس در جنین شود.
محدودیت های مطالعات
با وجود شواهد امیدوارکننده، هنوز چند نکته مهم وجود دارد:
- بسیاری از مطالعات نمونههای کوچک داشتهاند.
- نوع موسیقی، شدت صدا و مدت زمان گوش دادن در پژوهشها یکسان نبوده است.
- تأثیرات بلندمدت هنوز قطعی نیست و نیاز به مطالعات بزرگتر دارد.
- جنین موسیقی را به شکلی متفاوت از انسان بالغ میشنود، زیرا صداها هنگام عبور از بافتها و مایع آمنیوتیک تغییر میکنند.
به همین دلیل، نتایج فعلی بیشتر نشاندهنده «احتمال تأثیر مثبت» هستند، نه «تأثیر قطعی و تضمینی».
جمعبندی
به طور کلی، شواهد علمی نشان میدهد که جنین قادر به شنیدن موسیقی است و میتواند به آن واکنش نشان دهد. موسیقی ملایم میتواند موجب فعال شدن سیستم شنوایی و عصبی جنین، افزایش حرکات و تغییرات جزئی در ضربان قلب شود. همچنین تجربه شنیداری پیش از تولد ممکن است بر رفتار و واکنشهای نوزاد پس از تولد اثر بگذارد. با این حال، استفاده از موسیقی باید با احتیاط و در حد متعادل باشد و نمیتوان آن را تضمینی برای افزایش هوش یا تواناییهای نوزاد دانست.