گرفتگی بینی نوزاد یکی از شکایتهای شایع والدین در ماههای ابتدایی زندگی کودک است و معمولاً به دلیل حساسیت بالای راههای هوایی و کوچک بودن ساختار بینی رخ میدهد. انسداد بینی میتواند بر خواب، تغذیه، الگوی تنفس و آرامش نوزاد تأثیر بگذارد و در صورت شدت گرفتن، حتی فرآیند شیر خوردن را مختل کند. شناخت علتهای محتمل و روشهای ایمن و خانگی برای بهبود این وضعیت، نقش مهمی در مراقبت صحیح از نوزاد دارد. در این مقاله بهصورت علمی و دقیق، دلایل ایجاد گرفتگی بینی در نوزادان و مجموعهای از راهکارهای خانگی و بیخطر برای کاهش علائم بررسی میشود.
فهرست مطالب
- دلایل شایع گرفتگی بینی نوزاد
- چرا گرفتگی بینی برای نوزادان اهمیت بیشتری دارد؟
- درمان های خانگی و فوری برای گرفتگی بینی نوزاد
- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
دلایل شایع گرفتگی بینی نوزاد
گرفتگی بینی در نوزاد معمولاً ناشی از واکنش طبیعی بدن به محرکها یا وجود ترشحات در راه هوایی است و در بسیاری موارد خطرناک نیست. یکی از دلایل اصلی، وجود «رینیت فیزیولوژیک نوزادی» است؛ وضعیتی که در آن سیستم تنفسی هنوز بهطور کامل تکامل نیافته و غدد مخاطی مقدار بیشتری ترشح تولید میکنند. این حالت بیشتر در چند هفته اول پس از تولد دیده میشود.
عامل دیگر قرار گرفتن در معرض هوای خشک است که باعث غلیظ شدن ترشحات و مسدود شدن مجاری بینی میشود. همچنین نوزادان نسبت به آلرژنهای محیطی مانند گرد و غبار، عطرها یا دود سیگار حساس هستند و این محرکها میتوانند باعث تحریک مخاط بینی و تورم آن شوند.
در کنار این موارد، عفونتهای ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی نیز یکی از دلایل سرفه و آبریزش یا گرفتگی بینی در نوزادان است؛ زیرا سیستم ایمنی آنها هنوز کامل نیست. گاهی نیز رفلاکس معده به مری میتواند با تحریک ناحیه پشت بینی، انسداد خفیف ایجاد کند.
چرا گرفتگی بینی برای نوزادان اهمیت بیشتری دارد؟
نوزادان بهطور طبیعی «بینینفس» هستند، یعنی در ماههای اول زندگی بیشتر از طریق بینی تنفس میکنند و توانایی هماهنگ کردن تنفس دهانی هنوز کامل نشده است. این موضوع باعث میشود که حتی یک گرفتگی خفیف، مشکلات قابل توجهی در الگوی تغذیه و خواب ایجاد کند.
در هنگام شیر خوردن، نوزاد باید تنفس بینی و مکیدن را همزمان انجام دهد و اگر راههای هوایی مسدود باشند، ممکن است تغذیه نوزاد ناپیوسته یا همراه با بیقراری شود. همچنین انسداد بینی میتواند کیفیت خواب را کاهش دهد و موجب بیدار شدنهای مکرر شود. این وضعیت علاوه بر تأثیر بر آرامش نوزاد، والدین را نیز دچار فشار و استرس میکند.
تداوم گرفتگی بینی ممکن است باعث خشک شدن دهان، کاهش آب بدن یا تجمع ترشحات غلیظ شود. بنابراین شناخت راههای ایمن و مؤثر برای کاهش این گرفتگی اهمیت بالایی دارد.
درمان های خانگی و فوری برای گرفتگی بینی نوزاد
۱. استفاده از قطره یا اسپری سالین (سرم نمکی)
محلول سدیم کلرید ۰.۹ درصد یکی از ایمنترین و مؤثرترین روشها برای رقیق کردن ترشحات است. سالین باعث نرم شدن مخاط خشک شده و کمک میکند ترشحات راحتتر خارج شوند. این روش برای نوزادان کاملاً بیخطر است و میتوان چند بار در روز از آن استفاده کرد. معمولاً توصیه میشود ابتدا دو تا سه قطره در هر سوراخ بینی ریخته شود و پس از چند دقیقه، ترشحات با پوار یا بهصورت طبیعی خارج شوند. این کار تنفس نوزاد را آسانتر میکند و قبل از شیر خوردن بسیار کمککننده است.
۲. افزایش رطوبت هوا با دستگاه بخور سرد
هوای خشک یکی از مهمترین دلایل گرفتگی بینی در نوزادان است. استفاده از دستگاه بخور سرد باعث افزایش رطوبت محیط شده و به مرطوب شدن مخاط بینی کمک میکند. این روش به ویژه در فصول سرد سال که استفاده از وسایل گرمایشی هوا را خشک میکند، بسیار مؤثر است. لازم است دستگاه بخور روزانه تمیز شود تا از رشد باکتری و قارچ جلوگیری شود. بخور سرد نسبت به بخور گرم برای نوزادان ایمنتر است.
۳. استفاده از پوار یا ساکشن بینی بهصورت محدود
پوار ساده یا دستگاه ساکشن دستی میتواند به خروج ترشحات کمک کند، اما استفاده بیشازحد آن ممکن است باعث تحریک مخاط و افزایش تورم شود. بهترین روش این است که ابتدا چند قطره سالین داخل بینی ریخته شود و پس از رقیق شدن ترشحات، از پوار فقط برای چند ثانیه استفاده شود. این روش بهویژه برای نوزادانی که هنگام شیر خوردن به دلیل گرفتگی بینی بیقرار میشوند، کمک زیادی میکند.
۴. قرار دادن نوزاد در وضعیت مناسب هنگام خواب
افزایش مختصر ارتفاع زیر سر نوزاد میتواند به کاهش گرفتگی بینی کمک کند، اما باید بسیار با احتیاط و مطابق استانداردهای ایمنی خواب انجام شود. استفاده از بالش ممنوع است، ولی میتوان تشک را بهصورت خفیف از قسمت سر کمی شیبدار کرد. این کار باعث میشود ترشحات کمتر به عقب جریان پیدا کند و تنفس نوزاد راحتتر شود.
۵. حمام با بخار گرم
بخار ناشی از حمام گرم، بدون قرار دادن نوزاد زیر دوش، میتواند به مرطوب شدن مخاط بینی کمک کند. کافی است شیر آب گرم باز باشد تا بخار در محیط تجمع پیدا کند. حضور چند دقیقهای در محیط مرطوب به نرم شدن ترشحات و بهبود تنفس کمک میکند.
۶. پرهیز از آلایندهها و مواد تحریککننده
نوزادان نسبت به بوهای تند و آلایندههای محیطی بسیار حساس هستند. قرار گرفتن در معرض دود سیگار، بخور مواد شوینده، عطرها، اسپریها یا گرد و غبار میتواند مخاط بینی را تحریک کرده و گرفتگی را تشدید کند. اطمینان از تهویه کافی محیط و تمیز بودن فضای خواب نوزاد اهمیت زیادی دارد.
۷. تغذیه کافی برای جلوگیری از کمآبی
کمآبی بدن باعث غلیظتر شدن ترشحات و افزایش گرفتگی بینی میشود. شیر مادر یا شیر خشک، منبع اصلی آب مورد نیاز نوزاد است. توجه به تعداد دفعات شیردهی و اطمینان از تغذیه کافی در کنترل علائم نقش مهمی دارد. در نوزادان بیمار، ممکن است نیاز به شیر دادن با دفعات بیشتر اما حجم کمتر باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگرچه گرفتگی بینی در بسیاری موارد بیخطر است، اما برخی علائم نیاز به ارزیابی پزشکی دارند. اگر نوزاد دچار تب، تنفس سخت یا صدادار، بیاشتهایی شدید، کبودی لبها، عطسه یا سرفهٔ مداوم شد، باید سریعاً توسط پزشک ارزیابی شود.
همچنین اگر گرفتگی بینی بیش از ده روز ادامه پیدا کند یا همراه با ترشحات چرکی، بوی نامطبوع یا کاهش وزن باشد، احتمال عفونت یا مشکلات ساختاری بینی مطرح است. در چنین شرایطی ارزیابی متخصص اطفال ضروری است. نوزادانی که کمتر از سه ماه سن دارند، نسبت به عفونتها حساستر هستند و هرگونه تغییر در الگوی تنفس آنها باید جدی گرفته شود.