احساس خستگی مداوم یکی از شکایات رایج در میان افراد در تمام سنین است و بخش زیادی از مردم در طول روز با افت انرژی، کاهش تمرکز و ناتوانی در انجام فعالیتهای عادی خود روبهرو میشوند. خستگی در حالت معمول پاسخی طبیعی به فعالیت شدید، کمخوابی یا فشارهای روزانه است، اما اگر این احساس بهصورت مداوم یا بدون دلیل مشخص ایجاد شود، میتواند نشانهای از اختلالات جسمی، روانی یا سبک زندگی نادرست باشد.
فهرست مطالب
- شایعترین علت خستگی دائمی چیست؟
- کمبود ویتامینها و مواد معدنی
- کمکاری تیروئید و اختلالات هورمونی
- استرس، اضطراب و فرسودگی ذهنی
- بیتحرکی و سبک زندگی کمفعالیت
- تغذیه نامناسب و رژیمهای کمکالری
- بیماریهای زمینهای و اختلالات پزشکی
- آیا استفاده از تکنولوژیها بر خواب تأثیر دارد؟
- کمآبی بدن و نقش آن بر بیخوابی
- جمعبندی
در بسیاری از موارد افراد متوجه نیستند که عادتهای کوچک روزانه مانند بیتحرکی، تغذیه نامناسب یا کیفیت خواب پایین میتواند بهمرور بدن را در حالت کمبود انرژی قرار دهد. خستگی مزمن علاوه بر کاهش کیفیت زندگی، میتواند عملکرد سیستم ایمنی، سلامت روان و تواناییهای شناختی را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
شایعترین علت خستگی دائمی چیست؟
کمبود خواب یکی از مهمترین دلایل خستگی مداوم است و بسیاری از افراد بدون اینکه متوجه باشند، بهطور مستمر کمتر از مقدار مورد نیاز بدن خود میخوابند. بزرگسالان معمولاً به ۷ تا ۹ ساعت خواب شبانه با کیفیت مناسب نیاز دارند، اما عواملی مانند استفاده از موبایل قبل از خواب، بینظمی در ساعت خواب، استرس یا کارهای شیفتی باعث کاهش کیفیت خواب میشود.
خواب ناکافی منجر به کاهش بازسازی سلولها و اختلال در تنظیم هورمونها میشود و همین موضوع احساس خستگی، سنگینی بدن، کاهش حافظه و افت تمرکز را ایجاد میکند. حتی اگر فرد ساعات کافی بخوابد اما خواب او عمیق و پیوسته نباشد، باز هم بدن وارد چرخه خستگی مزمن خواهد شد. مشکلاتی مانند خروپف، آپنه خواب یا بیخوابی پنهان نیز میتوانند بدون علامت واضح، کیفیت خواب را کاهش دهند.
کمبود ویتامینها و مواد معدنی
کمبود برخی ویتامینها و مواد معدنی میتواند بهطور مستقیم بر تولید انرژی سلولی اثر بگذارد و خستگی پایدار ایجاد کند. کمبود ویتامین D یکی از رایجترین مشکلات در سراسر جهان است و علاوه بر ضعف عضلانی، باعث احساس خستگی و خوابآلودگی در طول روز میشود.
کمبود آهن، بهویژه در زنان، عامل مهم دیگری است که منجر به کمخونی و کاهش انتقال اکسیژن به سلولها میشود و این وضعیت یکی از دلایل شناختهشده خستگی مزمن است.
ویتامینهای گروه B نیز نقش اساسی در سوختوساز انرژی دارند و کمبود آنها میتواند روند تبدیل مواد غذایی به انرژی را مختل کند. علاوه بر این، منیزیم که بهعنوان مادهای مهم در عملکرد عضلات و اعصاب شناخته میشود، نقش قابل توجهی در کاهش احساس خستگی دارد و کمبود آن میتواند باعث ضعف، درد عضلانی و خستگی شدید شود.
کمکاری تیروئید و اختلالات هورمونی
غده تیروئید نقش کلیدی در تنظیم متابولیسم بدن دارد و اختلال در عملکرد آن یکی از دلایل مهم احساس خستگی دائمی است. کمکاری تیروئید باعث کاهش سرعت متابولیسم، افزایش خوابآلودگی، ضعف عضلانی، ریزش مو و اضافهوزن میشود.
این اختلال در زنان شایعتر است و ممکن است با علائم خفیف شروع شود. اختلالات هورمونی دیگری مانند کاهش سطح تستوسترون در مردان، تغییرات هورمونی دوران یائسگی در زنان یا اختلالات آدرنال نیز میتوانند باعث خستگی طولانیمدت شوند. افزایش مزمن هورمون کورتیزول بر اثر استرس نیز میتواند ذخایر انرژی بدن را کاهش دهد و احساس خستگی ذهنی و جسمی ایجاد کند.
استرس، اضطراب و فرسودگی ذهنی
سیستم عصبی در برابر استرس واکنشهای متعددی نشان میدهد که اگر طولانی شود، میتواند باعث تخلیه انرژی بدن شود. استرس طولانیمدت بدن را در حالت آمادهباش نگه میدارد و این وضعیت باعث افزایش ضربان قلب، تنفس سطحی و افزایش ترشح کورتیزول میشود. وقتی این حالت برای هفتهها یا ماهها ادامه پیدا کند، مغز در مهار استرس دچار ضعف میشود و فرد احساس خستگی شدید، بیحوصلگی و کاهش انگیزه میکند.
اضطراب نیز میتواند خواب را مختل کند و بدن را در حالت تنش دائمی نگه دارد. فرسودگی شغلی یا احساسی نیز یکی از مهمترین دلایل خستگی ذهنی در افراد شاغل، دانشجویان و والدین است و معمولاً با علائمی مانند کاهش تمرکز، احساس پوچی و خستگی شدید بروز میکند.
بیتحرکی و سبک زندگی کمفعالیت
فعالیت بدنی منظم یکی از مهمترین عوامل در حفظ سطح انرژی است و کمتحرکی طولانیمدت میتواند متابولیسم را کند کرده و احساس خستگی ایجاد کند. هنگامی که بدن کمتر حرکت میکند، جریان خون به عضلات کاهش مییابد و اکسیژنرسانی به سلولها کمتر میشود.
این وضعیت باعث میشود حتی فعالیتهای ساده نیز باعث خستگی شوند. نشستنهای طولانیمدت، کار پشت میز، استفاده بیش از حد از موبایل و نداشتن برنامه ورزشی منظم، همگی به مرور بدن را وارد حالت خستگی مزمن میکنند. ورزش منظم با افزایش ترشح اندورفین، تنظیم هورمونها و بهبود کیفیت خواب، یکی از بهترین روشها برای افزایش انرژی روزانه است.
تغذیه نامناسب و رژیمهای کمکالری
غذا منبع اصلی انرژی بدن است و هرگونه عدم تعادل در تغذیه میتواند موجب کاهش ذخایر انرژی شود. مصرف زیاد غذاهای فرآوریشده، قند، نوشیدنیهای شیرین و فستفودها باعث نوسانات شدید قند خون میشود و این نوسانات خود عامل مهم احساس خستگی است.
کمبود پروتئین در رژیم غذایی باعث کاهش ساختار عضلانی و ضعف بدن میشود، در حالی که مصرف ناکافی چربیهای سالم میتواند بر عملکرد مغز اثر بگذارد.
رژیمهای بسیار کمکالری یا حذف وعدههای غذایی نیز باعث کاهش شدید انرژی و خستگی روزانه میشود. نوشیدن ناکافی آب نیز یکی از علل نادیدهگرفتهشده خستگی است، زیرا کمآبی بدن باعث کاهش حجم خون و افت انرژی میشود.
بیماریهای زمینهای و اختلالات پزشکی
برخی بیماریها میتوانند بهطور مستقیم یا غیرمستقیم باعث خستگی مداوم شوند.
دیابت، افسردگی، بیماریهای قلبی، مشکلات کلیوی، اختلالات خودایمنی و عفونتهای مزمن همگی میتوانند انرژی بدن را تحت تأثیر قرار دهند. سندرم خستگی مزمن نیز یکی از بیماریهای شناختهشده است که با خستگی شدید و طولانیمدت همراه است و با استراحت نیز بهبود پیدا نمیکند.
اختلالات ریوی مانند آسم یا آپنه خواب نیز با کاهش اکسیژنرسانی به سلولها همراه هستند و همین موضوع باعث کاهش انرژی میشود. گاهی خستگی مداوم اولین نشانه یک بیماری پنهان است و نیاز به بررسی بیشتر دارد.
آیا استفاده از تکنولوژیها بر خواب تأثیر دارد؟
نور آبی گوشیها و لپتاپها باعث مهار ترشح ملاتونین، هورمون خواب، میشود و همین موضوع چرخه خواب را مختل میکند. استفاده از گوشی قبل از خواب یا حتی نیمهشب، باعث میشود مغز در حالت فعال بماند و فرد بهطور ناخواسته وارد خواب سبک شود.
خواب سبک با وجود طولانی بودن، کیفیت لازم را ندارد و در نهایت فرد احساس خستگی مداوم خواهد داشت. بسیاری از افراد تصور میکنند دیر خوابیدن طبیعی است، اما تغییر ساعت زیستی بدن حتی اگر بهظاهر مشکلی ایجاد نکند، با خستگی و بیانرژی بودن خود را نشان میدهد.
کمآبی بدن و نقش آن بر بیخوابی
کمآبی بدن حتی در حد خفیف میتواند باعث کاهش سطح انرژی شود. آب برای انتقال مواد مغذی، جریان خون، تنظیم دمای بدن و عملکرد مغز ضروری است.
کاهش مصرف آب باعث میشود خون غلیظتر شود و قلب برای گردش خون مجبور به فعالیت بیشتر باشد. این وضعیت بهویژه در افرادی که فعالیت روزانه کمی دارند، ایجاد احساس سنگینی و خستگی میکند. کمآبی همچنین باعث اختلال در تمرکز، سردرد و کاهش انگیزه نیز میشود.
جمعبندی
خستگی مداوم موضوعی چندعاملی است و نمیتوان آن را تنها به یک دلیل نسبت داد. در بیشتر موارد ترکیبی از سبک زندگی کمتحرک، تغذیه نادرست، کمبود خواب و عوامل روانی باعث کاهش انرژی بدن میشود. اما برخی اختلالات پزشکی نیز ممکن است پشت این وضعیت پنهان شده باشند.
برای مدیریت خستگی لازم است الگوهای تغذیه، خواب، تحرک و سلامت روان بررسی شود. تغییر عادات کوچک مانند افزایش مصرف آب، تنظیم برنامه خواب، کاهش استرس و فعالیت بدنی منظم میتواند بهطور قابل توجهی سطح انرژی را افزایش دهد. در صورتی که علائم خستگی طولانیمدت ادامه داشت یا با نشانههایی مانند تنگی نفس، کاهش وزن غیرعادی یا مشکلات خواب همراه بود، لازم است ارزیابی پزشکی انجام شود.
منابع:
ClevelandClinic
NHS
CUH