تشخیص و درمان عفونت قارچی واژن؛ از نشانه‌ها تا روش‌های قطعی درمان

عفونت قارچی واژن یکی از رایج‌ترین مشکلات زنان در سنین باروری است و معمولاً در اثر افزایش غیرطبیعی قارچی به نام کاندیدا آلبیکانس ایجاد می‌شود. این عارضه اگرچه خطرناک نیست، اما می‌تواند موجب سوزش، خارش شدید، التهاب و ناراحتی قابل توجه در ناحیه تناسلی شود. بسیاری از زنان حداقل یک‌بار در طول زندگی خود این عارضه را تجربه می‌کنند و برخی نیز به دلیل تغییرات هورمونی، مصرف دارو یا ضعف سیستم ایمنی دچار عفونت‌های عودکننده می‌شوند.

برای مدیریت صحیح این مشکل، شناخت دقیق علائم، روش‌های تشخیص و نحوه درمان ضروری است.

عفونت قارچی واژن چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟

در محیط طبیعی واژن، مجموعه‌ای از باکتری‌ها و قارچ‌های مفید به صورت کاملاً کنترل‌شده وجود دارند و این تعادل بیولوژیک نقش مهمی در حفظ سلامت دستگاه تناسلی زنانه دارد. هنگامی که این تعادل به دلایل مختلفی مانند استفاده طولانی از آنتی‌بیوتیک‌ها، تغییرات هورمونی، دیابت کنترل‌نشده یا کاهش ایمنی بدن برهم می‌خورد، قارچ کاندیدا فرصت رشد پیدا می‌کند و با تکثیر زیاد موجب ایجاد عفونت می‌شود. این قارچ به‌طور طبیعی در واژن وجود دارد، اما افزایش تعداد آن است که باعث بروز علائم آزاردهنده و التهاب می‌شود.

افزایش رطوبت ناحیه تناسلی، استفاده از لباس‌های تنگ و نخی‌نبودن لباس زیر، تعریق شدید، استرس و مصرف برخی داروها از دیگر عواملی هستند که محیط مناسبی برای رشد قارچ فراهم می‌کنند. در نتیجه شناخت عوامل محرک و حذف آن‌ها نقش مهمی در پیشگیری از عفونت دارد.

شایع‌ترین علائم عفونت قارچی واژن

علائم معمولاً به‌صورت ناگهانی یا در طی چند روز ظاهر می‌شوند و شدت آن‌ها بسته به میزان التهاب و سطح رشد قارچ متفاوت است. بیشتر زنان احساس خارش شدید و غیرقابل کنترل را اولین نشانه می‌دانند. خارش معمولاً همراه با سوزش است و می‌تواند هنگام ادرار کردن یا رابطه جنسی تشدید شود.

یکی دیگر از نشانه‌های رایج، ترشحاتی است که اغلب ضخیم، سفیدرنگ و شبیه «پنیرک» توصیف می‌شود. این ترشحات بوی بدی ندارند، اما وجود آن‌ها همراه با سوزش و التهاب سطح داخلی و خارجی واژن می‌تواند به‌وضوح نشان‌دهنده عفونت قارچی باشد. در برخی موارد، ناحیه واژن دچار قرمزی، تورم یا ترک‌های پوستی می‌شود که لمس آن دردناک است. حتی برخی زنان در زمان راه‌رفتن یا نشستن احساس ناراحتی دارند.

شدت علائم ممکن است در دوران پیش از قاعدگی افزایش یابد و در زنان باردار، افراد با سیستم ایمنی ضعیف یا مبتلایان به دیابت کنترل‌نشده بیشتر دیده می‌شود.

تشخیص عفونت قارچی واژن چگونه انجام می‌شود؟

تشخیص دقیق برای جلوگیری از اشتباه گرفتن این عفونت با سایر مشکلات مانند عفونت‌های باکتریایی یا بیماری‌های مقاربتی ضروری است. بسیاری از علائم ظاهری ممکن است مشابه سایر عفونت‌ها باشند و به همین دلیل، خوددرمانی بدون بررسی پزشکی می‌تواند روند درمان را طولانی کرده یا باعث بازگشت مکرر بیماری شود.

پزشک ابتدا یک معاینه فیزیکی از ناحیه واژن انجام می‌دهد تا میزان التهاب، نوع ترشحات و محل درگیری مشخص شود. در ادامه ممکن است نمونه‌ای از ترشحات واژن را برای بررسی دقیق‌تر در آزمایشگاه جمع‌آوری کند. این نمونه‌گیری به تشخیص نوع قارچ و بررسی احتمال وجود عوامل بیماری‌زای دیگر کمک می‌کند. در مواردی که بیمار به‌طور مکرر دچار عفونت می‌شود، انجام کشت قارچی و تست‌های تشخیصی تکمیلی ضروری‌تر خواهد بود.

گاهی پزشک برای اطمینان از این‌که مشکل ناشی از عدم تعادل هورمونی یا دیابت کنترل‌نشده نیست، آزمایش‌های خون یا بررسی سطح قند خون را نیز پیشنهاد می‌کند. تشخیص صحیح، پایه‌ای برای انتخاب بهترین روش درمان است.

بهترین روش‌های درمان عفونت قارچی واژن

درمان معمولاً ساده و بسیار موثر است، به شرطی که طبق دستور پزشک و به‌طور کامل انجام شود. بیشتر درمان‌ها بر اساس استفاده از داروهای ضدقارچ است که می‌توانند به شکل پماد، کرم، شیاف واژینال یا داروهای خوراکی باشند.

کرم‌ها و شیاف‌های ضدقارچ مانند کلوتریمازول یا میکونازول از رایج‌ترین روش‌های درمانی هستند و معمولاً در مدت چند روز علائم را کاهش می‌دهند. این داروها مستقیماً در ناحیه آلوده استفاده می‌شوند و با مهار رشد کاندیدا روند درمان را سرعت می‌بخشند. در عفونت‌های شدیدتر یا عفونت‌های عودکننده، پزشک ممکن است داروهای خوراکی مانند فلوکونازول تجویز کند. مصرف این دارو معمولاً یک بار یا در چند دوز طی چند روز انجام می‌شود.

توجه به این نکته ضروری است که مصرف خودسرانه این داروها، خصوصاً داروهای خوراکی، بدون تشخیص پزشک می‌تواند نامناسب یا حتی خطرناک باشد؛ زیرا در برخی موارد تشخیص اشتباه باعث می‌شود درمان مؤثر نباشد. همچنین در زنان باردار باید حتماً مصرف داروها تحت نظر پزشک انجام شود تا از آسیب احتمالی به جنین جلوگیری شود.

در کنار درمان دارویی، رعایت نکات بهداشتی و اصلاح سبک زندگی اهمیت زیادی دارد. خشک نگه داشتن ناحیه تناسلی، استفاده از لباس زیر نخی و گشاد، تعویض به‌موقع لباس‌های مرطوب و پرهیز از دوش واژینال مواردی هستند که روند درمان را تسریع کرده و احتمال عود عفونت را کاهش می‌دهند.

درمان عفونت قارچی عودکننده

برخی زنان بیش از چهار بار در سال دچار عفونت قارچی می‌شوند که به آن «عفونت قارچی عودکننده» گفته می‌شود. دلیل اصلی این عارضه معمولاً ضعف ایمنی یا مشکلات زمینه‌ای مانند دیابت کنترل‌نشده، تغییرات هورمونی یا مصرف مداوم آنتی‌بیوتیک‌هاست. در چنین شرایطی پزشک ممکن است درمان طولانی‌مدت‌تری شامل مصرف دوره‌ای داروی فلوکونازول طی چند هفته یا چند ماه تجویز کند.

درمان‌های موضعی نیز ممکن است به شکل دوره‌ای تکرار شوند تا رشد قارچ تحت کنترل بماند. علاوه بر درمان دارویی، بررسی وضعیت سلامت عمومی، کنترل قند خون و حذف عوامل محرک مانند لباس‌های تنگ یا محیط‌های مرطوب به پیشگیری از تکرار بیماری کمک می‌کند.

در برخی موارد نادر، نوع قارچ ایجادکننده بیماری از گونه‌های مقاوم مانند کاندیدا گلابراتا است که پاسخ خوبی به درمان‌های معمول نمی‌دهد. در این شرایط پزشک از داروهای تخصصی‌تر یا ترکیب چند دارو برای رسیدن به نتیجه استفاده می‌کند.

نقش تغذیه و سبک زندگی در بهبود و کنترل عفونت قارچی

هرچند رژیم غذایی به‌تنهایی نمی‌تواند عفونت قارچی را درمان کند، اما می‌تواند نقش مهمی در کاهش التهاب و جلوگیری از رشد قارچ داشته باشد. مصرف زیاد قند و شیرینی‌جات می‌تواند باعث رشد سریع‌تر کاندیدا شود، بنابراین کاهش مصرف شکر و غذاهای فرآوری‌شده به کنترل این وضعیت کمک می‌کند.

در مقابل، مصرف ماست پروبیوتیک، سبزیجات تازه، غذاهای سرشار از فیبر و آب کافی به تقویت سیستم ایمنی و حفظ تعادل باکتری‌های مفید روده کمک می‌کند. فعالیت بدنی منظم، خواب کافی و مدیریت استرس نیز بر تقویت ایمنی بدن تأثیر مستقیم دارند و می‌توانند احتمال عود عفونت را کاهش دهند.

آیا شریک جنسی نیز باید درمان شود؟

عفونت قارچی واژینال جزء بیماری‌های مقاربتی محسوب نمی‌شود و معمولاً نیازی نیست که شریک جنسی درمان شود، مگر در شرایط خاص. اگر شریک جنسی مرد علائمی مانند قرمزی، خارش یا التهاب در ناحیه آلت داشته باشد، ممکن است نیاز به درمان داشته باشد. اما در اکثر موارد، حتی در صورت تماس جنسی، انتقال قارچ به شکلی که باعث عفونت شود نادر است.

با این حال، توصیه می‌شود تا زمان اتمام درمان و برطرف شدن علائم، رابطه جنسی محدود یا ترجیحاً متوقف شود؛ زیرا رابطه جنسی در دوره التهاب می‌تواند دردناک باشد و روند بهبود را مختل کند.

پیشگیری از عفونت قارچی واژن

پیشگیری همیشه ساده‌تر از درمان است، خصوصاً برای زنانی که سابقه عود مکرر دارند. برای پیشگیری، مهم‌ترین نکته حفظ تعادل محیط داخلی واژن و جلوگیری از ایجاد شرایط مساعد برای رشد قارچ است.

دوش واژینال یکی از عادت‌هایی است که بسیاری از زنان به اشتباه برای تمیزی بیشتر انجام می‌دهند، در حالی که این کار باعث تخریب باکتری‌های مفید و افزایش خطر ابتلا به عفونت می‌شود. همچنین استفاده از اسپری‌ها، ژل‌ها یا صابون‌های معطر در ناحیه واژن توصیه نمی‌شود، زیرا می‌توانند pH طبیعی واژن را تغییر دهند و زمینه را برای رشد قارچ فراهم کنند.

خانم‌هایی که به‌طور مکرر آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند بهتر است در کنار مصرف دارو، از پزشک خود درباره مصرف پروبیوتیک‌ها مشورت بگیرند تا احتمال برهم خوردن تعادل میکروبی کاهش یابد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر برای اولین‌بار با علائم عفونت مواجه شده‌اید یا مطمئن نیستید که مشکل به دلیل قارچ است، بهتر است حتماً به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر پس از استفاده از دارو، علائم در چند روز کاهش پیدا نکند یا بدتر شود، نیاز به بررسی مجدد وجود دارد.

زنانی که باردار هستند، سیستم ایمنی ضعیف دارند یا دچار بیماری‌هایی مانند دیابت هستند نیز باید در صورت مشاهده علائم حتماً به پزشک مراجعه کنند. در نهایت، اگر عفونت بیش از سه یا چهار بار در سال تکرار شود، لازم است علت اصلی شناسایی و درمان ریشه‌ای انجام شود.

منبع:

ClevelandClinic

NHS

Webmd