سقط جنین در سهماهه اول بارداری یکی از شایعترین اختلالات بارداری است و بر اساس گزارشهای مراکز معتبر پزشکی، حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از بارداریهای تأییدشده با تست، پیش از هفته دوازدهم به پایان میرسند. این پدیده معمولاً ناشی از اختلالاتی است که در مراحل بسیار ابتدایی رشد رویان یا جنین رخ میدهد و اغلب به عملکرد طبیعی بدن در جلوگیری از ادامه بارداریهای ناسازگار نسبت داده میشود. هرچند تجربه سقط برای مادر از نظر جسمی و روانی میتواند بسیار دشوار باشد، اما در اکثر موارد نشاندهنده یک مشکل پایدار در باروری نیست. بررسی علتهای محتمل، درک بهتر سازوکارهای طبیعی بدن و شناخت زمان مراجعه به پزشک، میتواند به مدیریت علمی و صحیح این شرایط کمک کند.
فهرست مطالب
- اختلالات ژنتیکی و کروموزومی
- مشکلات هورمونی و ناکافی بودن پروژسترون
- مشکلات ساختاری رحم و دهانه رحم
- اختلالات ایمنی و بیماری های خودایمنی
- عفونتها و عوامل التهابی
- سبک زندگی، عوامل محیطی و رفتارهای پرخطر
- بیماری های مزمن و شرایط پزشکی مادر
- نقش سن مادر در سقط زودرس
- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اختلالات ژنتیکی و کروموزومی
یکی از مهمترین و شایعترین علل سقط در هفتههای ابتدایی بارداری، ناهنجاریهای کروموزومی در رویان است. این ناهنجاریها معمولاً به دلیل اشتباهات تصادفی در تقسیم سلولی هنگام لقاح یا مراحل اولیه رشد رخ میدهند و اغلب از والدین به ارث نمیرسند. در چنین شرایطی، جنین قادر به رشد طبیعی نیست و بدن بهطور طبیعی بارداری را متوقف میکند. انواع مختلف این اختلالات شامل تریزومی، مونوزومی و پلیپلوئیدی هستند که هرکدام میتوانند سبب توقف رشد جنین در روزها یا هفتههای نخست شوند. اغلب این موارد «اتفاقی» هستند و احتمال تکرار آنها در بارداری بعدی بسیار پایین است. سن مادر نیز میتواند در بروز این اختلالات نقش داشته باشد و با افزایش سن، احتمال بروز خطا در تقسیم سلولی بیشتر میشود.
مشکلات هورمونی و ناکافی بودن پروژسترون
هورمونها نقش حیاتی در تثبیت بارداری دارند و هرگونه اختلال در تعادل هورمونی میتواند روند طبیعی رشد جنین را مختل کند. یکی از مهمترین هورمونها، پروژسترون است که وظیفه آمادهسازی و حفظ پوشش داخلی رحم را بر عهده دارد. در صورت ناکافی بودن سطح پروژسترون، جفت و رویان نمیتوانند بهطور کامل در دیواره رحم لانهگزینی کنند و ادامه بارداری دچار اختلال میشود. شرایطی مانند اختلالات تیروئید، تخمدان پلیکیستیک، عدم تخمکگذاری منظم یا بیماریهای غدد درونریز نیز میتوانند باعث بیثباتی هورمونی شوند. در برخی موارد، درمانهای پزشکی و پیگیری از سوی پزشک میتواند به اصلاح این عدم تعادل کمک کند و شانس بارداری سالم را افزایش دهد.
مشکلات ساختاری رحم و دهانه رحم
اختلالات آناتومیک رحم یکی دیگر از عوامل موثر در سقطهای مکرر یا سقطهای سهماهه اول محسوب میشود. وجود سپتوم رحمی، فیبرومهای بزرگ داخل حفره رحم، چسبندگیهای شدید یا شکلهای غیرمعمول رحم مانند رحم دوشاخ میتوانند مانع رشد طبیعی جنین شوند. این مشکلات معمولاً با تصویربرداریهای دقیق مانند سونوگرافی، MRI یا هیستروسکوپی قابل تشخیص هستند. دهانه رحم نیز نقش مهمی در نگهداری بارداری دارد؛ هرچند نارسایی دهانه رحم معمولاً در سهماهه دوم منجر به سقط میشود، اما در مواردی ممکن است به صورت زودهنگام نیز خود را نشان دهد. برخی از این مشکلات با انجام جراحیهای کمتهاجمی یا درمانهای تخصصی قابل اصلاح هستند و در بسیاری موارد میتوانند احتمال ادامه بارداری را بهطور قابل توجهی افزایش دهند.
اختلالات ایمنی و بیماری های خودایمنی
سیستم ایمنی بدن بهطور طبیعی باید تعادل دقیقی بین محافظت از مادر و پذیرش جنین برقرار کند. در برخی شرایط، این تعادل دچار اختلال میشود و سیستم ایمنی بهجای حمایت از بارداری، به آن واکنش نشان میدهد. سندرم آنتیفسفولیپید یکی از شناختهشدهترین اختلالات ایمنی مرتبط با سقطهای مکرر است و میتواند با ایجاد لختههای ریز در رگهای جفت، روند خونرسانی به جنین را مختل کند. بیماریهای خودایمنی مانند لوپوس نیز ممکن است با افزایش التهاب یا اختلال در عملکرد جفت سبب سقط زودرس شوند. تشخیص این مشکلات معمولاً با آزمایشهای خون تخصصی انجام میشود و در صورت تأیید، درمانهایی مانند مصرف داروهای رقیقکننده خون یا تنظیمکننده سیستم ایمنی میتوانند ادامه بارداری را امکانپذیر کنند.
عفونتها و عوامل التهابی
برخی عفونتها میتوانند روی روند رشد جنین در هفتههای اول اثر بگذارند و ایجاد التهاب یا تب بالا، احتمال سقط را افزایش دهد. عفونتهایی مانند توکسوپلاسموز، لیستریا، سیتومگالوویروس یا برخی عفونتهای باکتریایی و ویروسی در صورت تشدید، ممکن است به بافتهای حساس دوران بارداری آسیب برسانند. هرچند بسیاری از عفونتهای دوران بارداری خفیف و بدون پیامد جدی هستند، اما در برخی شرایط، واکنش شدید بدن یا ایجاد التهاب گسترده میتواند برای جنین خطرناک باشد. رعایت بهداشت غذایی، پرهیز از تماس با منابع آلودگی و مراجعه سریع به پزشک در صورت تب یا علائم شدید، از اصلیترین اقدامات پیشگیرانه محسوب میشود.
سبک زندگی، عوامل محیطی و رفتارهای پرخطر
سبک زندگی مادر نقش مهمی در سلامت بارداری دارد و مصرف برخی مواد یا قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی میتواند احتمال سقط را افزایش دهد. استعمال سیگار، نوشیدنیهای الکلی، مصرف مواد مخدر یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص میتواند باعث اختلال در لانهگزینی یا رشد اولیه جنین شود. همچنین قرار گرفتن در معرض آلودگیهای شدید محیطی، سموم کشاورزی یا فلزات سنگین میتواند اثرات منفی بر جنین بگذارد. استرس شدید و طولانیمدت نیز ممکن است با ایجاد تغییرات هورمونی یا افزایش التهاب، اثرات غیرمستقیمی بر روند بارداری داشته باشد. رعایت یک الگوی زندگی سالم، تغذیه مناسب، استراحت کافی و دوری از عوامل خطر، نقش مهمی در کاهش احتمال سقط دارد.
بیماری های مزمن و شرایط پزشکی مادر
وجود برخی بیماریهای زمینهای مانند دیابت کنترلنشده، بیماریهای کلیوی، اختلالات تیروئید، فشار خون بالا یا بیماریهای قلبی میتواند احتمال سقط جنین را در هفتههای نخست افزایش دهد. این بیماریها در صورت کنترلنشده میتوانند جریان خون به جفت را دچار اختلال کنند یا محیط بیولوژیک رحم را برای رشد جنین نامناسب سازند. تشخیص و کنترل مناسب بیماریهای مزمن قبل از اقدام به بارداری نقش اساسی در پیشگیری از عوارض سهماهه اول دارد. بسیاری از زنان با بیماریهای زمینهای میتوانند با مدیریت دقیق پزشکی، بارداریهای سالم و بیخطر داشته باشند.
نقش سن مادر در سقط زودرس
سن مادر یکی از عوامل مهم در احتمال سقط جنین به شمار میرود. زنان با سن بالاتر از ۳۵ سال احتمال بیشتری برای بروز اختلالات کروموزومی در جنین دارند و این موضوع میتواند ریسک سقط در هفتههای ابتدایی بارداری را افزایش دهد. کاهش کیفیت تخمکها با افزایش سن، یکی از دلایل اصلی بروز خطاهای ژنتیکی محسوب میشود. با این حال، بسیاری از زنان در سنین بالاتر همچنان میتوانند بارداری موفقی داشته باشند و رعایت مراقبتهای تخصصی و پیگیری دقیق پزشکی در این گروه اهمیت بیشتری پیدا میکند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت تجربه سقط جنین، بهویژه اگر چند بار تکرار شده باشد، مشاوره با متخصص زنان و انجام ارزیابیهای دقیق ضروری است. علائمی مانند خونریزی شدید، درد ادامهدار، تب یا ترشحات غیرطبیعی نیاز به بررسی فوری دارند. معمولاً پزشک با انجام آزمایشهای هورمونی، ارزیابی رحم، بررسی کروموزومی و آزمایشهای مرتبط با سیستم ایمنی میتواند علت احتمالی سقط را مشخص کند. اغلب زنان پس از یک سقط، بدون نیاز به درمان پیچیده، بارداری سالمی را تجربه میکنند و تنها درصد کمی از سقطها به دلیل مشکلات قابل درمان نیازمند مداخله هستند.