قراره چی بدونیم:
- تعریف کودکان با شرایط خاص
- چرا تغذیه با شیر مادر برای کودکان با شرایط خاص ضروری تر است؟
- شیردهی به نوزادان نارس
- شیردهی به کودکان با نقص های فیزیکی (مثل شکاف کام)
- تغذیه در کودکان با بیماری های متابولیک
- کاربرد شیر اهدایی برای تغذیه کودکان با شرایط خاص
- راهکارهای افزایش تولید شیر در شرایط استرس‌زا
شیردهی در شرایط خاص چگونه باید صورت بگیرد؟
شیردهی یکی از مهم‌ترین مراحل رشد و تکامل کودک به حساب میاد، اما زمانی که کودکان با شرایط خاص باشه، این مسیر ممکنه با چالش‌هایی همراه بشه. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بیش از ۱۵ میلیون نوزاد نارس هر سال به دنیا میان. از این تعداد، بیش از ۸۰٪ در صورت دریافت شیر مادر، شانس بیشتری برای زنده ماندن و رشد طبیعی دارن. در این مقاله قراره به بررسی کامل و دقیق شیردهی در گروه کودکان با شرایط خاص بپردازیم.
تعریف کودکان با شرایط خاص
کودکان با شرایط خاص، به کودکانی گفته می‌شه که به دلایل پزشکی، ژنتیکی یا رشدی نیازمند مراقبت‌های ویژه هستن. این گروه می‌تونه شامل موارد زیر باشه:
- نوزادان نارس (تولد زیر ۳۷ هفته بارداری)
- نوزادان با نقص‌های مادرزادی
- کودکان مبتلا به بیماری‌های متابولیک
- نوزادانی با نقص سیستم ایمنی
- کودکان مبتلا به سندرم داون یا اختلالات عصبی-رشدی
- نوزادان با لب شکری یا شکاف کام
برای این کودکان، تغذیه با شیر مادر نه تنها اهمیت بیشتری داره، بلکه می‌تونه به عنوان یک مداخله درمانی حیاتی هم عمل کنه.
چرا تغذیه با شیر مادر برای کودکان با شرایط خاص ضروری تر است؟
شیر مادر ترکیب پیچیده‌ای از مواد مغذی، آنتی‌بادی‌ها و آنزیم‌ها داره که به طور طبیعی با نیاز کودک سازگار می‌شه. در مورد کودکان با شرایط خاص، فواید شیر مادر شامل موارد زیر می‌شه:
- تقویت سیستم ایمنی ضعیف‌شون
- کاهش خطر عفونت‌های بیمارستانی
- کمک به رشد مغزی و عصبی
- جلوگیری از نکروز روده‌ای (NEC) در نوزادان نارس
- هضم راحت‌تر نسبت به شیر خشک
طبق مطالعه‌ای (Pediatrics Journal (2021، نوزادانی که شیر مادر دریافت کرده بودن، در مقایسه با نوزادان تغذیه‌شده با شیر خشک، ۳۵٪ عملکرد شناختی بهتر در ۱۸ ماهگی داشتن؛ این اثر در نوزادان نارس یا با اختلالات عصبی حتی چشمگیرتر بود.
بنابراین، توصیه جدی می‌شه که حتی‌الامکان از شیر مادر استفاده بشه، حتی اگر نیاز به شیردوشی و تغذیه از طریق سرنگ یا لوله بینی وجود داشته باشه.
شیردهی به نوزادان نارس
نوزادان نارس اغلب توانایی مکیدن، بلع و تنفس همزمان رو ندارن. در این شرایط، معمولاً شیر مادر دوشیده می‌شه و از طریق لوله تغذیه (NG tube) به نوزاد داده می‌شه. البته نوزادان نارس بسته به زمان تولدشون که چند هفته متولد بشن توانایی‌های مختلفی از نظر قدرت مکیدن دارن.
در هفته‌های اول پس از تولد، استفاده از آغوز (شیر اولیه‌ی مادر) به مقدار بسیار کم ولی با اثر بالا توصیه می‌شه. این مایع طلایی سرشار از ایمونوگلوبولین‌هاست و تأثیر زیادی بر کاهش عفونت و التهاب داره.
هر زمانی که نوزاد توانایی مکیدن پیدا کرد، می‌شه کم‌کم به شیردهی مستقیم رو آورد. در این مسیر، حمایت روانی و فیزیکی مادر بسیار مهمه چون ممکنه این فرآیند هفته‌ها طول بکشه.
شیردهی به کودکان با نقص های فیزیکی
برخی کودکان به دلایل مادرزادی مثل لب شکری یا شکاف کام قادر به مکیدن شیر نیستن. در این شرایط می‌شه از سرشیشه‌های مخصوص، پروتزهای کام یا تغذیه از طریق سرنگ استفاده کرد. شیردهی مستقیم هم با رعایت پوزیشن‌های مناسب مثل حالت‌هایی که نوزاد عمودی قرار می‌گیره می‌تونه به خوبی انجام بشه.
تغذیه با شیر مادر همچنان ممکن و مفیده، فقط لازمه تکنیک‌ها با راهنمایی پزشک یا مشاور شیردهی تنظیم بشن.
تغذیه در کودکان با بیماری های متابولیک
کودکان مبتلا به بیماری‌هایی مثل فنیل‌کتونوری (PKU) یا گالاکتوزمی، نمی‌تونن همه ترکیبات موجود در شیر مادر رو تحمل کنن. در این شرایط، پزشک تغذیه ترکیبی از شیر مادر و شیرهای دارویی مخصوص رو پیشنهاد می‌ده.
در این موارد شاید لازم بشه مادر رژیم غذایی خاصی بگیره تا ترکیبات نامناسب وارد شیر مادر نشه. نقش متخصص تغذیه بالینی در این مرحله خیلی مهمه.
نقش تیم درمان در موفقیت شیردهی
شیردهی به کودک با شرایط خاص، یک کار کاملا گروهی محسوب می‌شه. پزشک، ماما، مشاور شیردهی، گفتاردرمانگر و روان‌شناس باید با هم همکاری کنن تا هم نیازهای تغذیه‌ای کودک برطرف بشه، هم مادر دچار فرسودگی یا ناامیدی نشه.
حمایت از مادر در این شرایط، نقش حیاتی داره. چون گاهی وقت‌ها استرس، نگرانی یا خستگی، ترشح هورمون‌های شیردهی مثل اکسی‌توسین و پرولاکتین رو مختل می‌کنه.
کاربرد شیر اهدایی برای تغذیه کودکان با شرایط خاص
در مواردی که مادر به دلایل پزشکی نتونه شیر بده، شیر اهدایی از بانک شیر می‌تونه جایگزین مناسبی باشه. البته این نوع شیر باید:
- از مادران سالم و بدون بیماری عفونی تهیه شده باشه.
- پاستوریزه شده باشه
. - تحت نظارت وزارت بهداشت و با تایید پزشک استفاده بشه.
در ایران، بانک شیر مادر در برخی بیمارستان‌های دانشگاهی فعال شده و در حال گسترش است.
راهکارهای افزایش تولید شیر در شرایط استرس‌زا
مادرانی که کودک خاص دارن، اغلب با استرس و اضطراب بالا روبه‌رو هستن که می‌تونه باعث کاهش شیر بشه. راهکارهایی که می‌تونه به حفظ و افزایش شیر کمک کنه:
- دوشیدن منظم شیر حتی در صورت عدم تغذیه مستقیم
- تماس پوست به پوست با نوزاد
- مصرف مایعات و رژیم غذایی متعادل
- خواب کافی (هرچند سخته، ولی لازمه)
- مشاوره روان‌شناسی برای مدیریت اضطراب و افسردگی
حرف آخر
شیردهی به نوزادان با شرایط خاص چالشی بزرگ ولی بسیار ارزشمند تلقی می‌شه. با حمایت مناسب و راهکارهای علمی، حتی مادرانی که کودک‌شون دچار نقص یا بیماری خاصه، می‌تونن از شیر خودشون به عنوان دارویی طبیعی و بی‌نظیر بهره‌مند بشن.
بنابراین، هم مادران و هم تیم درمان باید بدونن که شیر مادر نه تنها برای رشد، بلکه برای بهبود شرایط بالینی کودک خاص هم نقشی بی‌بدیل داره.