قراره چی بدونیم:
- تعریف ناباروری ذهنی و تفاوت آن با ناباروری فیزیکی
- تاثیر افکار و استرس مزمن بر سیستم تولیدمثل
- نشانه های هشداردهنده ناباروری ذهنی (روان‌زاد)
- چه کسانی بیشتر در معرض ناباروری ذهنی قرار دارن؟
- ناباروری ناشی از ذهن در مردان
- روش های درمان ناباروری ذهنی
- چطور مطمئن بشیم ناباروری ریشه روانی داره؟
ناباروری ناشی از عوامل ذهنی و روانی
شاید عجیب به نظر برسه ولی علم ثابت کرده که یکی از موانع جدی برای باروری، نه مشکل فیزیکی یا ژنتیکی، بلکه استرس‌های روانی و افکاری هست که در ذهن ما جریان دارن. این یعنی خیلی وقت‌ها بدن هیچ مشکلی نداره، اما یک جور «ترمز ذهنی» باعث می‌شه فرد نتونه باردار بشه. به این حالت، ناباروری تاثیر گرفته از ذهن یا ناباروری روان‌زاد گفته می‌شه.
ناباروری ذهنی و تفاوت آن با ناباروری فیزیکی
ناباروری ذهنی به شرایطی گفته می‌شه که بدن از نظر پزشکی سالمه، اما به دلیل اختلالات روانی مثل استرس، اضطراب، افسردگی یا باورهای منفی، فرآیند باروری مختل می‌شه.
تفاوت ناباروری ذهنی با ناباروری فیزیکی: در ناباروری فیزیکی دلایل مشخصی مثل انسداد لوله‌های رحمی، کمبود تخمک یا اسپرم، مشکلات تخمدان و… وجود داره. ولی در ناباروری ذهنی، بعد از آزمایش و ارزیابی کامل، پزشک زنان و نازایی تشخیص می‌ده همه‌چی طبیعیه اما بارداری اتفاق نمی‌افته.
تاثیر افکار و استرس مزمن بر سیستم تولیدمثل
ذهن و بدن ارتباط پیچیده‌ای دارن. وقتی ذهن پر از نگرانی، ترس یا افکار منفی باشه، این احساسات باعث فعال شدن محور HPA (هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال) می‌شن. در نتیجه، مقدار زیادی هورمون کورتیزول (هورمون استرس) وارد بدن می‌شه. این اتفاق‌ها در ادامه ممکنه رخ بده:
- اختلال در روند تخمک‌گذاری
- سطح هورمون‌های باروری مثل LH، FSH و استروژن کاهش پیدا کنه.
- دیواره رحم آماده لانه‌گزینی نباشه.
- چرخه قاعدگی نامنظم بشه.
- میل جنسی کاهش پیدا کنه.
در مردان هم، استرس می‌تونه باعث کاهش کیفیت اسپرم، کاهش حجم منی، اختلال نعوظ و حتی کاهش میل جنسی بشه.
نشانه های هشداردهنده ناباروری ذهنی (روان‌زاد)
اگر هیچ مشکل جسمی یا پزشکی نداری، اما بارداری اتفاق نمی‌افته، این نشانه‌ها می‌تونن علامت وجود ناباروری ناشی از ذهن باشن:
- ترس دائمی از باردار نشدن
- حساسیت شدید نسبت به زمان تخمک‌گذاری و پریود
- وسواس ذهنی در مورد رژیم یا داروهای باروری
- احساس گناه یا ناتوانی در باردار شدن
- تجربه اضطراب، بی‌قراری یا افسردگی در طول درمان ناباروری
- فاصله گرفتن از همسر یا کاهش کیفیت روابط عاطفی
چه کسانی بیشتر در معرض ناباروری ذهنی قرار دارن؟
طبق تحقیقات، بعضی افراد بیشتر مستعد ناباروری روان‌زاد هستن:
- زنانی که سابقه افسردگی یا اضطراب دارن.
- کسانی که تحت فشار شدید اجتماعی برای داشتن فرزند هستن.
- افرادی که کمال‌گرا هستن و از شکست می‌ترسن.
- زوج‌هایی که سال‌هاست درگیر درمان ناباروری شدن و هر بار شکست خوردن.
- کسانی که تجربه سقط، مرگ جنین یا زایمان سخت داشتن.
ناباروری ناشی از ذهن در مردان
برخلاف تصور عمومی، ناباروری ذهنی فقط مخصوص خانم‌ها نیست. مردان هم ممکنه تحت تأثیر افکار منفی، استرس شغلی، نگرانی مالی یا فشار فرهنگی، دچار کاهش میل جنسی، کاهش کیفیت اسپرم یا حتی اختلال در عملکرد جنسی بشن.
متأسفانه، خیلی از مردان حاضر نیستن درباره احساسات خودشون حرف بزنن، در حالی که این سرکوب‌های عاطفی می‌تونه تأثیر مستقیم بر باروری بذاره.
روش های درمان ناباروری ذهنی
در کنار درمان ناباروری توسط متخصص نازایی بهتره از مشاوره‌های روانشناسی هم بهره گرفت مخصوصا در زوج‌هایی که مدت‌هاست درگیر مشکلات ناباروری بوده و یا از نظر ذهنی نیازمند کمک و مشاوره هستن. در ادامه با راه‌های درمانی برای ناباروری از نوع ذهنی بیشتر آشنا می‌شیم:
۱. روان‌درمانی و مشاوره تخصصی در زمینه ناباروری
یکی از بهترین روش‌ها برای درمان ناباروری تاثیر گرفته از ذهن، مراجعه به روان‌شناس متخصص در زمینه ناباروری هست. در این جلسات، ریشه افکار منفی و باورهای محدودکننده بررسی می‌شن. درمان‌های شناختی-رفتاری (CBT) در این زمینه خیلی مؤثر عمل می‌کنن.
۲. تمرینات تنفسی، مدیتیشن و یوگا
فعالیت‌هایی مثل مدیتیشن، یوگا و تمرینات آرام‌سازی به کاهش سطح کورتیزول کمک می‌کنن. این تمرین‌ها ذهن رو آرام می‌کنن و بدن رو وارد حالت «آماده برای تولیدمثل» می‌برن.
۳. اصلاح سبک زندگی و ایجاد تعادل ذهنی-بدنی
- خواب کافی و باکیفیت
- تغذیه سالم و طبیعی
- کاهش مصرف کافئین، قند، الکل
- فعالیت فیزیکی منظم مثل پیاده‌روی یا ورزش سبک
- فاصله گرفتن از اخبار منفی و فضاهای استرس‌زا
۴. استفاده از نوشتاردرمانی یا ژورنال‌نویسی
هر شب چند دقیقه وقت بذار و افکار و نگرانی‌های خودت رو بنویس. این کار کمک می‌کنه ذهنت سبک شه و الگوهای فکری منفی شناسایی بشن.
۵. حضور در گروه‌های حمایتی ناباروری
گاهی حرف زدن با افرادی که شرایط مشابه دارن، باعث می‌شه احساس تنهایی و فشار ذهنی کمتر بشه. در این گروه‌ها می‌تونی تجربیاتت رو به اشتراک بذاری و از راهکارهای واقعی دیگران بهره ببری.
چطور مطمئن بشیم ناباروری ریشه روانی داره؟
پیشنهاد می‌شه بعد از ۱۲ ماه تلاش برای بارداری (یا ۶ ماه در زنان بالای ۳۵ سال)، اگر بارداری اتفاق نیفتاد، حتماً ارزیابی کامل پزشکی انجام بدی. اگر همه آزمایش‌ها طبیعی بود، احتمال ناباروری ذهنی مطرح می‌شه و یا اینکه ممکنه مشکلات ذهن و روان در بروز ناباروری تاثیرگذار بوده باشن. گاهی هم ناباروری ترکیبی از عوامل جسمی و ذهنی هست، که باید به هر دو مورد توجه کرد.
حرف آخر
ناباروری همیشه نتیجه مشکل فیزیکی و اختلال در سیستم تولید مثل نیست. ذهنی که پر از ترس و اضطرابه، به بدن اجازه نمی‌ده باردار بشه. ولی خوشبختانه ناباروری تاثیر گرفته از ذهن قابل درمان خواهد بود و باید افکار خودت رو بشناسی و راه‌حل مناسب برای مشکلات پیدا کنی.