قراره چی بدونیم:
- ترس شبانه در کودکان یعنی چی؟
- علت‌های رایج ترس شبانه بچه‌ها
- از کِی باید نگران شد؟
- راهکارهای مؤثر برای مقابله با ترس‌های شبانه کودک
- اشتباهات رایج والدین
- چه زمانی باید به مشاور یا روانشناس کودک مراجعه کنیم؟
ترس شبانه در کودکان یکی از شایع‌ترین مراحل رشده که معمولاً در سنین ۳ تا ۶ سالگی بیشتر دیده میشه، ولی ممکنه حتی از ۲ سالگی شروع بشه و تا حدود ۸ یا ۹ سالگی هم ادامه داشته باشه. این ترس‌ها معمولاً مربوط به تخیلات کودکانه هستن، چون توی این سن بچه‌ها هنوز نمی‌تونن خوب فرق بین واقعیت و خیال رو تشخیص بدن.
علت‌های اصلی ترس شبانه کودکان:
۱. تخیلات قوی و مرز نداشتن بین واقعیت و خیال
کودک توی این سن ممکنه فکر کنه غولی که توی داستان یا کارتون دیده واقعاً می‌تونه بیاد توی اتاقش. چون ذهنش هنوز کامل رشد نکرده و خیال و واقعیت براش مرز مشخصی نداره.
۲. ترس از تاریکی و تنهایی
شب‌ها، وقتی چراغ‌ها خاموش می‌شن و صداهای خونه کم می‌شن، کودک احساس تنهایی می‌کنه و چون تصویرسازی ذهنی قوی‌ای داره، ممکنه چیزهایی مثل سایه‌ها یا صداهای خفیف رو ترسناک تصور کنه.
۳. دیدن فیلم، کارتون یا شنیدن داستان ترسناک
حتی یه صحنه کوتاه از یه فیلم یا حتی یه قصه‌ای که خواسته باشیم بچه رو باهاش بترسونیم (مثلاً «اگه مسواک نزنی لولو میاد») می‌تونه یه عامل محرک قوی برای ترس شبانه باشه.
4. تجربه یا استرس روزانه
تغییرات بزرگ مثل رفتن به مهدکودک، دعوای والدین، تولد خواهر یا برادر جدید، یا حتی یک بیماری می‌تونه اضطراب ایجاد کنه که خودش شب‌ها به شکل ترس بروز پیدا کنه.
5. مرحله طبیعی رشد مغز
طبق پژوهش‌های روانشناسی رشد، ترس شبانه جزو مراحل نرمال تکامل ذهنیه؛ وقتی کودک شروع می‌کنه محیط اطرافش رو بهتر درک کنه، اما هنوز درک منطقی از ایمنی نداره.
نکته مهم:
اگه این ترس‌ها موقتی باشن و خواب یا عملکرد روز کودک رو مختل نکنن، معمولاً جای نگرانی نیست. اما اگه طولانی بشن یا همراه با اضطراب زیاد، کابوس یا شب‌ادراری باشن، بهتره از متخصص کمک گرفته بشه
ترس شبانه بچه‌ها یعنی چی؟
تقریباً همه‌ی بچه‌ها یه دوره‌ای از کودکی‌شون، مخصوصاً بین ۲ تا ۷ سال، شب‌ها از چیزی می‌ترسن. مثلاً می‌گن «یه چیزی توی کمده»، «یه غول زیر تخته» یا «یه صدا از بیرون میاد». این ترس‌ها ممکنه واقعی نباشن، اما برای بچه واقعاً ترسناکن. این موضوع بخش طبیعی‌ای از رشد تخیل کودک محسوب میشه.
طبق تحقیقات “American Academy of Pediatrics”، بیشتر بچه‌ها بین سن ۳ تا ۶ سالگی وارد فاز ترس از تاریکی، تنهایی یا موجودات خیالی می‌شن. اما اگه این ترس‌ها باعث بشن که خواب کودک به‌طور جدی مختل بشه، یا اضطراب روزانه پیدا کنه، نیاز به رسیدگی داره.
علت‌های رایج ترس شبانه کودک
تخیلات فعال: بچه‌ها در سنین پایین فرق بین واقعیت و خیال رو به‌خوبی نمی‌دونن.
تغییرات محیطی: مثل تولد خواهر یا برادر، شروع مهدکودک یا جابه‌جایی خونه.
دیدن فیلم یا شنیدن داستان ترسناک: حتی اگه خیلی کوتاه باشه، ذهن کودک خیلی سریع تصویرسازی می‌کنه.
استرس‌های روزانه: مثل مشاجره‌های والدین، رفتن به پزشک یا تغییر روتین خواب.
ژنتیک یا خلق‌وخوی خاص: بعضی بچه‌ها ذاتاً اضطرابی‌ترن و زودتر می‌ترسن.
از کی باید نگران شد؟
- وقتی ترس شبانه هر شب تکرار میشه و با گریه، جیغ یا بی‌خوابی همراهه.
- اگه کودک خواب نمی‌ره مگر با یکی بخوابه یا چراغ روشن بمونه.
- اگه به‌خاطر ترس، عملکرد روزانه کودک افت کنه یا گوشه‌گیر بشه.
- وقتی ترس‌ها بیشتر از ۴ هفته ادامه‌دار باشن.
در این شرایط بهتره از روانشناس کودک کمک بگیرید.
راهکارهای رفع ترس‌های شبانه کودک
حالا بریم سراغ اصل ماجرا: چی کار کنیم بچه‌مون شب‌ها راحت بخوابه و کمتر بترسه؟
۱. به ترسش احترام بذار، ولی تقویتش نکن
هیچ‌وقت نگید: «این فقط یه چرنده»، یا «تو دیگه بزرگ شدی نباید بترسی». این حرفا باعث می‌شن بچه احساس کنه درکش نمی‌کنید. بهتره بگید:
«می‌دونم الان ترسیدی. بیا با هم یه کاری بکنیم که حس بهتری داشته باشی.»
۲. چراغ خواب کوچیک بزارید
چراغ خواب با نور زرد ملایم باعث میشه فضای اتاق آروم‌تر باشه و کودک احساس امنیت کنه، بدون اینکه خوابش مختل بشه.
۳. داستانای مثبت و شیرین قبل خواب تعریف کنید
به‌جای قصه‌هایی که توش گرگ و جادوگر هست، از داستان‌هایی استفاده کنین که پایان خوش دارن و شخصیت‌های قابل درک برای کودک دارن.
۴. اجازه بدید درباره ترسش حرف بزنه
بچه‌ها گاهی لازم دارن فقط شنیده بشن. بذارین بگه از چی می‌ترسه. می‌تونید باهاش نقاشی بکشید درباره چیزی که ترسیده، بعد با هم اون رو به یه چیز بامزه تبدیل کنید.
۵. روتین خواب منظم بسازید
بچه‌ها عاشق تکرار و پیش‌بینی‌پذیری هستن. یک روتین خواب ثابت مثل حمام، مسواک، قصه و بوس شب‌بخیر کمک می‌کنه ذهن کودک برای خواب آماده شه.
۶. نقش بازی کنید
با کمک عروسک یا خرس‌پولی‌اش، بازی‌های ساده‌ای راه بندازین که در اون، شخصیت‌ها با ترس‌شون روبه‌رو می‌شن و بر اون غلبه می‌کنن.
۷. از تکنیک «بطری ضدترس» استفاده کنید
یه بطری کوچک رو با آب، اکلیل، چند قطره رنگ خوراکی و برچسب‌های بامزه پر کنین و بهش بگین: «این بطری، محافظ خوابه. وقتی کنارت باشه، هیچی نمی‌تونه اذیتت کنه.»
۸. حضور شما، اطمینان‌بخش‌ترین چیزه
گاهی فقط بودن کنار تختش، گرفتن دستش یا حتی گفتن «من نزدیکم»، کافی‌یه تا بچه آروم شه.
اشتباهات رایج والدین
ترسوندن کودک برای حرف‌شنوی
مثلاً: «اگه مسواک نزنی، لولو میاد!» این کار باعث میشه شب‌ها همش منتظر لولوی خیالی باشه.
نشستن جلوی اخبار یا فیلم‌های ترسناک وقتی بچه بیداره
حتی صدای تلویزیون هم می‌تونه ذهن کودک رو درگیر کنه.
نپذیرفتن ترس کودک
رد کردن ترس‌ها یا مسخره‌کردنش باعث میشه احساس ناامنی کنه.
کی باید به روانشناس کودک مراجعه کنیم؟
طبق توصیه‌ی Child Mind Institute، اگه ترس‌های شبانه همراه با علائم زیر بود، بهتره از متخصص کمک بگیرین:
- ترس با اضطراب شدید یا وحشت‌زدگی همراهه.
- خواب کودک به‌طور کامل مختل شده.
- کودک علائم بدنی مثل دل‌درد، تهوع یا تپش قلب هنگام خواب داره.
- ترس به بقیه ابعاد زندگی (مثل مدرسه یا تعاملات اجتماعی) سرایت کرده.
جمع‌بندی
ترس‌های شبانه بخشی طبیعی از رشد ذهنی کودک هستن، ولی با کمی توجه، گفت‌وگو، و ایجاد حس امنیت، می‌تونیم کمکش کنیم راحت‌تر بخوابه و احساس آرامش بیشتری کنه. یادتون باشه، اولین گام در درمان ترس‌های شبانه، گوش‌دادن بی‌قضاوت به حرف‌های بچه‌مونه.